Doç. Dr. Yasemin Leventeli, her sarsıntı sonrası neredeyse yalnızca levha tektoniğinin konuşulduğunu belirtip, ‘deprem zamanı’ üzerinde tartışıldığına dikkat çekti.
Bunu ‘bulanık suda balık avlama’ olarak nitelendiren Leventeli, “Medyada izlediğimiz genel jeoloji-tektonik uzmanları hocalarımıza hürmetimiz sonsuz, yeterli ki varlar ve sayelerinde 85 milyon insan ‘Fay nedir, sarsıntı nedir, nasıl oluşur?’ öğrendi. Ne yazık ki bu bilgilerin halkta ve uygulamada karşılığı yok” dedi.
Bu hocalara ilişkin çalışmaların, mühendislik projelerinin temelini oluşturan jeolojik bilgiyi sağladığını kaydeden Doç. Dr. Leventeli, “Ancak konuşması gerekenler, bu jeolojik dataları, mühendislik projelerine yer seçerken kullanan ‘mühendislik jeolojisi-jeoteknik’ uzmanlarıdır. Münasebetiyle ‘Deprem ne vakit olacak?’ yanlış bir sorudur zira biz falcı değiliz. Yanlışsız soru, ‘Nerede olacak ve nerede hasar verecek?’ Nerede olacağına tektonik uzmanları, nerede hasar vereceğine de mühendislik jeolojisi-jeoteknik uzmanları karşılık verebilmektedir” diye konuştu.
‘TOPRAK YERDE ÇOK KATLI BİNALAR YIKILMAYA EĞİLİMLİ’
Türkiye’nin, zelzelenin yıkıcı tesirini en aza indirebilmek açısından Uzak Doğu ülkelerinden daha şanslı ve zelzele gücünün açığa çıkmasının, Uzak Doğu’dan büsbütün farklı olduğunu anlatan Doç. Dr. Leventeli, şöyle konuştu:
“Ülkemizde, yer kabuğunun yer değiştirme hareketinin olacağı çizgisellikler hayli barizdir. Öbür bir anlatımla, kelam konusu ülkelerde okyanus kabuğu kıta kabuğunun altına daldığında kırılma ve ezilmeler 10-30 kilometre derinlikte olmaktadır. Halbuki Türkiye’de, geniş ezik nesiller yüzeyde oluşmaktadır.
Ülkemizdeki sarsıntılar ana fay nesilleri içerisinde yinelenmektedir. Fay jenerasyonları boyunca oluşan toprak tabanlar üzerinde birinci sınıf tarım ovaları oluşmuş ve oluşmayı sürdürmektedir. Sarsıntılar sırasında yer altında yayılan sismik dalgalar yer yüzeyine ulaştıklarında titreşimler üretir.
Yer yüzeyindeki rastgele bir yerde etkiyen bu titreşimlerin mühleti ve büyüklüğü, sarsıntının büyüklüğüne, kaynağına olan uzaklığa ve lokal taban şartlarına bağlıdır. Burada hayati değer taşıyan husus, zelzele dalgalarının kaya ve toprak yerlerdeki yayılımıdır. Toprak tabanlarda sismik dalga suratının çok yavaş (dalga uzunluğunun uzun) olması nedeniyle çok katlı binalar yıkılmaya eğilimlidir.”
‘DEPREMLERİN KAYADA YIKTIĞINA ÖRNEK YOK’
Kaya tabanlarda ise zıddı durumun kelam konusu olduğunu açıklayan Doç. Dr. Leventeli, “Kısacası zelzelenin ziyan verebileceği bütün alanlar yer bilimciler için günışığındadır. Sorun de tahlili de son derece yalındır. Kaya taban ile toprak taban hududunu belirlemek çok kolaydır ve sorunun temel tahlil noktasıdır. Zelzelelerin kayada yıktığına örnek yoktur. Sarsıntının yıktığı yerler birinci sınıf tarım alanlarıdır. Sulu ovalar ve kayma alanları bunların başında gelmektedir. Yer altı suyunun varlığında sıvılaşma, sıkılaşma, oturmalar ve gibisi duyarsızlık meseleleri toprak yerlere mahsus birer olumsuzluktur. Unutmayalım kayada sıvılaşma olmaz. Zelzele sarsıntısının olumsuz tesirini azaltmak için yapı kaya yerin üzerine oturtulup, toprak tabanlar verimli tarım yeri olarak değerlendirilmelidir. Kaya tabanlar tarım için epeyce elverişsizken, yapılaşma için son derece uygundur. Ovaların boşaltılarak, kayalık alanlara çıkarılması kâfi şart değil ancak gerek koşuldur” dedi.
‘BİNALAR ULUSLARARA KODLARA NAZARAN YAPILMALI’
Yerleşim alanları, sulanabilir tarım alanları ve kayma alanı içerisinde değilse hiçbir sıkıntıyla karşılaşılmayacağına da dikkati çeken Doç. Dr. Leventeli, şu ihtarlarda bulundu:
“Depremin nerede ya da ne vakit olacağı değil nerelerde yıkacağı değerlidir. Bu tehlikeli kısımlar de tarım alanlarına denk gelmektedir. Yapı ova ve kayma alanları dışındaysa sarsıntıdan korkacak bir durum yoktur. Anayasa’nın 44, 45 ve 46’ncı hususları gereği ovaların yalnızca tarım için kullanılıp, yapılaşmaya açılmaması gerekmektedir.
İnsanlar sarsıntının ne vakit ve nerede olacağıyla değil malına ve canına ziyan gelip gelmeyeceğiyle ilgilenir. Bu da insani bir haktır. Binalar her şartta ilgili milletlerarası kodlara uyarak yapılmalıdır. Bu tıp sıkıntıları, sorun olmaktan çıkarmak için bilimi kılavuz edinmek kafidir.”
