Duvarları sanat eserine dönüştüren ressam Burhan Doğançay

İSTANBUL (AA) – New York’ta 1963’te gördüğü bir duvardan etkilenip ardından dünyanın dört bir yanındaki kentlerin duvarlarını eserlerine yansıtan Burhan Doğançay, vefatının 10. yılında yad ediliyor.

“Küçük bir duvar gördüm ve hayatımda karşıma çıkan en güzel soyut resim olduğunu düşündüm. Üzerinde bir afişin kalıntıları vardı. Küçük gölgelerle duvarın kendisi de başka türlü bir doku kazanmıştı.” sözleriyle duvarlardan etkilenme hikayesini aktaran sanatçı, 114 ülkeyi kapsayan “Dünya Duvarları” fotoğraf projesiyle unutulmazlar arasına girdi.

Burhan Doğançay, ressam ve harita subayı Adil Doğançay ile Hediye Hanım’ın çocuğu olarak 11 Eylül 1929’da İstanbul’da dünyaya geldi.

Sanat alanındaki ilk eğitimini, babasından ve ressam Arif Kaptan’dan alan Doğançay, lise yıllarını Ankara’da geçirdi ve Gençlerbirliği takımında futbol oynadı.

Doğançay, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun olduğu 1950’de Fransa’ya giderek, 1955’e kadar “Academie de la Grande Chaumiere”de sanat kurslarına katıldı ve 1953’te Paris Üniversitesinde iktisat konusunda doktora yaptı.

Harçlığı yetmediği için 1952’de İngiliz filmi “Innocents in Paris” filminde Ronald Shiner’a dublörlük yapan sanatçı, para kazanmak için barmenlik, ABD’de gece bekçiliği ve kilisede temizlik işlerinde çalıştı.

Usta sanatçı, bir yandan akademik eğitimini sürdürürken diğer taraftan babasının da teşvikiyle resim çalışmalarına devam etti.

İlk sergisini 1956’da açtı

Danimarka, İsveç, Almanya, İsviçre ve İtalya’ya seyahat eden Doğançay, doktorasını bitirip Ankara’ya döndükten sonra, 1956’da Sanat Sevenler Kulübü’nde ilk kişisel sergisini açtı.

Usta sanatçı, 1960’lı yılların başından itibaren hayranlık duyduğu şehir duvarlarını eserlerine konu ederek, “Duvarlar” serisine başladı.

Kendi deyimiyle “Bir gün New York’taki 86. Sokak’ta yürürken gözüne takılan bir şey ile bu tutkunun başladığını” ifade eden sanatçı, yaptığı bir açıklamada, şu bilgileri vermişti:

“Şu ana kadar gördüğüm en güzel soyut tabloydu. Bir posterin artıkları ile yüzeyinden gelen ve duvarda oluşan parça gölgelerinin desenleri vardı. Daha ziyade portakal renginde, biraz da mavi, yeşil ve de kahverengiydi. Ayrıca üzerinde, yağmur ve çamurla oluşmuş izler vardı.”

Bu düşünceden yola çıkan sanatçı 1975’te, 114 ülkeyi kapsayan “Dünya Duvarları” fotoğraf projesine başladı. Doğançay, bu projenin ürünlerini, 1982’de Paris’te “Fısıldayan Duvarlar” adı altında ilk kez sergiledi.

Sanatçının tasarımları, 1983’te Fransa’nın ünlü halı merkezi Aubusson’da duvar halısı olarak dokunmaya başlandı.

1982’de Paris’te, 1992’de St. Petersburg’da eserlerini sergiledi

Brooklyn Köprüsü’nün 1986’da büyük onarım geçirdiği sırada Doğançay tarafından çekilen 19 adet büyük boy fotoğrafı, New York’un 100. yıl kutlamalarında (1998) JFK Uluslararası Havaalanı’nda iki yıla yakın süre sergilendi. Bu fotoğraflar daha sonra, “Walls of the World” adlı kitapta yayınlandı.

Burhan Doğançay, 1982’de Paris’te Centre Pompidou’da, 1983’te Montreal’de Musee d’Art Contemporain’de, 1992’de St. Petersburg’da kişisel sergiler düzenledi, 1987’de 1. İstanbul Bienali’ne katıldı.

Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı desteğiyle 2001’de ilk retrospektif sergisini İstanbul Dolmabahçe Sarayı’nda ziyarete açan sanatçının, “Hat Sanatına Saygı” isimli çalışması, Haziran 2003’te, Brüksel’deki Avrupa Parlamentosu binasına asıldı.

Çalışmalarında yaşamdan beslenen Doğançay, kimi eserlerinde etkiyi pekiştirmek için kolaj ve fümaj tekniğini bir arada kullandı. Ayrıca kağıtlar, afişler, ipler, eski kırık tabelalar, kapı tokmakları, teller, kilitler ve boyanmış tahtalar gibi malzemeler de usta sanatçının vermek istediği mesajın nesnelerini oluşturdu.

Ressam Doğançay’ın ünlü tablolarından “Mavi Senfoni”, 2009’da Murat Ülker tarafından, 2.2 milyon liraya satın alındı.

Usta sanatçı, 1999’da İstanbul’da bir atölye kurmak için Beyoğlu’nda bir bina satın aldı. 2004’te Doğançay Müzesi olarak halka açılan bina Türkiye’nin ilk kişisel çağdaş sanat müzesi oldu.

1995’te Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü aldı

Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü ile 1995’te onurlandırılan Doğançay, 1992 Rusya Kültür Bakanlığı Takdir Madalyası, 2004 Ankara Hacettepe Üniversitesi “Sanatta Onursal Doktora” Belgesi, 2005 Art Forum Ankara Plastik Sanat Fuarı “Sanat Onur Ödülü” ve 2005 Art İstanbul Uluslararası Çağdaş Sanat Buluşması “Sanata Katkı Ödülü”nün bulunduğu birçok ödül ve madalyaya layık görüldü.

Doğançay’ın eserleri Danimarka’da Louisiana Museum of Modern Art, Fransa’da Musee de Grenoble, Centre Georges Pompidou, Rusya’da St. Petersburg, State Russian Museum”, ABD’de Houston Museum of Fine Arts, Los Angeles County Museum, The Newark Museum, New York The Brooklyn Museum, The Museum of Modern Art, Guggenheim Museum, The Metropolitan Museum of Art, Washington The Library of Congress, The National Gallery of Art, Pittsburg’da Carnegie Museum of Art, The Cleveland Musuem of Art, Ohio Kennedy Museum of Art, Kanada’da Art Gallery of Greater Victoria, Yunanistan’da Benaki Museum’da ve Belçika’nın başkenti Brüksel’deki Avrupa Parlamentosu’nda sergilendi.

Burhan Doğançay ve eserleri hakkında “Walls of the World”, “Dessine-Moi l’Amour. Syros-Alternatives”, “Bridge of Dreams”, “Dogançay: A Retrospective” ve “Burhan Dogançay: Works on Paper” isimli kitaplar yayınlandı.

Ardında onlarca önemli sanat eseri bırakan Doğançay, İstanbul’da tedavi gördüğü Amerikan Hastanesi’nde 16 Ocak 2013’te 84 yaşında hayatını kaybetti.

Burhan Doğançay’ın cenazesi vasiyeti üzerine Bodrum Turgutreis’teki Karabağ Mezarlığı’na defnedildi.

Muhabir: Hilal Uştuk