Parayı peşin peşin aldı, yatırımı yapmadı

Çelikler Holding… Hükümete yakın bir holding… Enerji, maden, turizm ve inşaat-taahhüt sektörlerinde faaliyet gösteriyor. Son dönemde devletten aldığı büyük alt yapı (demiryolu ve karayolu) projeleri ve dev enerji üretim tesisleriyle (Seyitömer, Tunçbilek ve Orhaneli santralları) öne çıktı.

Bu tesislerden biri de depremin vurduğu Kahramanmaraş’ta bulunan yerli kömürle çalışan Afşin-Elbistan A Santralı.

Bu santralın ilginç, bir o kadar da çarpıcı özelleştirme öyküsü var. Bu öyküye biraz yakından bakacağız.

Söz konusu santralda özelleştirme süreci, 1990’lı yılların ilk yarısına kadar uzanıyor. 8 Aralık 1994’te, Tansu Çiller’in başbakanlığını yaptığı hükümet döneminde Bakanlar Kurulu’nca alınan bir kararla 20 yıllığına işletme hakkı devri (İHD) yoluyla Vural Erbilgin’e ait ERG-Avusturyalı Verbund ortaklığına devredilmesi öngörüldü.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile ERG-Verbund Elektrik arasında imzalanan imtiyaz sözleşmesi, 15 Aralık 1999 tarihinde dönemin Enerji Bakanı Cumhur Ersümer’in onayıyla yürürlüğe girdi. İmtiyaz sözleşmesi kapsamında yapılacak devir işlemini, “kamu yararı”na aykırı bulan o zamanki adıyla TEAŞ (devletin sahip olduğu santralları işleten bugünkü adıyla EÜAŞ), sözleşmede yer alan bazı maddelerin değiştirilmesi için devreye girdi. Sözleşmeyi imzalamaktan kaçındı.

ERG-Verbund, Enerji Bakanlığı’na karşı dava açarak, imtiyaz sözleşmesi doğrultusunda devir sözleşmesinin imzalanmasını istedi. Danıştay 10’uncu Dairesi, 2004 yılında davayı sonuçlandırarak, Afşin-Elbistan A’nın 20 yıllığına ERG-Verbund Elektrik Üretim ve Ticaret AŞ’ye devredilmesi yönünde bir karar aldı. Bu karara itiraz edildi. Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, 3 Mayıs 2007’de devri öngören kararı onadı.

ÇELİKLER DEVREYE GİRİYOR

Devir süreci uzadı. ERG-Verbund, 2018 yılında Çelikler Grubu ile görüşmelere başladı. Ankara’da enerji kulislerinde, bu görüşmede enerji yönetiminin etkisi ve yönlendirmesi olduğu konuşuldu. Santralın hisselerini, hükümete yakınlığıyla bilinen Çelikler Grubu aldı.

Böylece, 2018 yılının sonunda, Afşin Elbistan A Termik Santralı ve Afşin-Elbistan Linyitleri (AEL) Kömür İşletmesi, Çelikler Grubu’na 20 yıllığına işletme hakkı devri yöntemiyle devredilmiş oldu.

DEV ALIM GARANTİSİ

Devlet, santralda üretilen elektrik için eşi benzeri görülmemiş tutarda alım garantisi verdi. Santralda üretilen her kilovatsaat elektrik için ilk üç yıl 16-17 dolar/sent ödendi. İzleyen yıllarda da birim elektrik fiyatının kademeli olarak düşmesi kararlaştırıldı. 20 yıllık ortalama birim elektrik fiyatı 8.35 sent olarak hesaplandı.

Mersin-Akkuyu’da inşa edilen, kurulu gücü 4 bin 800 megavat olan 20 milyar doları aşkın yatırım gerektiren nükleer santral için 15 yıl boyunca Rusya’ya kilovatsaat başına 12.35 dolar/sent alım garantisi veren devlet, Afşin-Elbistan’a neden bu denli yüksek garanti verdi?

Çelikler Holding’in sözleşme gereğince Afşin-Elbistan A Santralı’nı rehabilite etme, çevre yatırımlarını (baca gazı arıtma tesisi) yapma ve 700 megavat (her biri 350 megavat) da iki ünite inşa etmesi gerekiyordu. Sözleşmede, ilk ünitenin 2023 yılında hizmete alınması öngörüldü. İkinci ünitenin de bir yıl sonra 2024 yılında hizmete alınması karara bağlandı.

YATIRIM YAPILMADI

Çelikler Holding, devletten parasını peşin olarak almasına karşın iki yeni üniteyle ilgili yatırımı şu ana dek başlatmadı. Dolayısıyla da sözleşme koşullarını yerine getirmedi. Bundan sonra da bu büyüklükteki bir santral yatırımının yetişmesi ve öngörülen sürede hizmete alınması olanaksız.

Peki, bundan sonra ne olacak? Öncelikle belirtelim, 6 Şubat’ta meydana gelen deprem sonrasında Afşin-Elbistan Santralı, elektrik üretimine ara verdi. Santralın, bir süre daha üretim yapamayacağı belirtiliyor.

Enerji yönetiminin, Afşin Elbistan A’nın işletmesini devralan Çelikler Holding hakkında sözleşmede yer alan taahhütlerini yerine getirmediği için hukuki süreci başlatması gerekiyor. Şirketin, alım garantisi kapsamında peşin olarak kasasına akan ve yatırıma dönüşmeyen milyonlarca doların hesabının sorulması gerekiyor.

Enerji sektörünü yakından takip eden kaynaklar, enerji yönetimi ile Çelikler Holding’in karşılıklı olarak sözleşmeyi sona erdirmek isteyebileceklerine dikkat çekti. Kaynaklar, Çelikler Holding’in, bu yatırımı yapmasının devir tarihinde bile beklenmediğine işaret ederek, “Ek birinci ünite 2023 yılında işletmeye alınacaktı. Ne yazık ki yatırım için gerekli adımlar atılmadı. Bundan sonra da bu yatırım yapılmaz. Söz konusu santral, günün sonunda yeniden devlete geçer” dedi.

Kaynaklar, devletin faiziyle birlikte elektrik alım garantisi kapsamında yatırım için ödenen bedeli ilgili şirketten tahsil etmesi gerektiğini söyledi.

Enerji sektörü, Enerji Bakanlığı ve Elektrik Üretim AŞ’nin konuyla ilgili atacağı adımı merakla bekliyor.