Prof. Dr. Okan Tüysüz, İstanbul’u bekleyen tehlikeyi gözler önüne serdi: Ağır hasar alacak ya da yıkılacak 90 bin binadan bahsediyoruz

TBMM Sarsıntı Araştırma Komitesi bugünkü toplantısında yer bilimci Prof. Dr. Naci Görür ile TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odası, Jeoloji Mühendisleri Odası ve Mimarlar Odası temsilcilerini dinledi. Jeoloji Mühendisleri Odası Sarsıntı İstişare Heyeti Lideri Prof. Dr. Okan Tüysüz şunları söyledi:

“BİLİNEN 485 CANLI FAY, 5.5’TEN BÜYÜK ZELZELE ÜRETEBİLİR”

“Deprem doğal bir olay lakin biz bu zelzeleden önemli hasarlar alıyoruz. Bu hasar almamızın temel nedenlerinden bir tanesi Türkiye’nin doğal yapısı lakin ikincisi de bizim bir tipi uzun yıllardır zelzeleye hazır bir toplum haline gelememiş olmamız. Türkiye’de 5.5’ten büyük sarsıntı üretebilecek 485 tane bilinen canlı fay var.

“250 CİVARINDA FAYI ÇALIŞMIŞ BULUNUYORUZ”

Yani bu şu demek: Geçmişte zelzele üretmiş, gelecekte de üretme potansiyeli olan faylar ve bu fayların biz lakin yarısını gereğince araştırdık. Bir fayın karakterini gereğince anlayabilmek için üzerinde paleosismalojik çalışmaların yapılması gerekiyor. Bildiğim kadarıyla 250 civarında fayı çalışmış bulunuyoruz, başkaları üzerinde rastgele bir çalışma şu ana kadar ne MTA tarafından ne üniversiteler tarafından yapılmadı. Öbür yandan denizlerde faylarımız var, bunların hepsini ayrıntılı bilmiyoruz.

“7’NİN ÜZERİNDE ÇOK SAYIDA ZELZELE YAŞADIK”

Ayrıca yüzeyde yapılan çalışmalarda da tahminen önümüzdeki yıllarda yeni faylar ortaya çıkacak zira 2013’te devreye giren bu haritanın öncesinde bir evvelkiyle yenisi ortasında 200 tane fay farkı var. Yani faylar çalıştıkça ortaya çıkıyor ve daha artıyorlar, artacaklar. Aşağı üst dört beş yılda bir sarsıntı oluyor. Tarihlere baktığımız vakit 7’nin üzerinde çok sayıda zelzele yaşamış bir ülkeyiz.

“BİLEREK BİZ BU KAYIPLARI VERDİK”

Son yaşadığımız sarsıntıda 50 binden fazla can kaybı oldu. 1939 Erzincan’da 32 bin 968 can kaybımız var bunun gerisinden Gölcük Kocaeli zelzelesi geliyor ve geriye baktığımız vakit geçtiğimiz bu yüz on yılda 130 bin civarında yalnızca can kaybımız var. ‘Peki, biz bu zelzeleleri bilemiyor muyduk da hazırlanamadık?’ derseniz, maalesef, bilerek biz bu kayıpları verdik. 17 Ağustos Gölcük ve 12 Kasım Düzce sarsıntılarının olacağı 1980’li yıllardan itibaren biliniyordu, bilimsel yayınlarla ortaya konulmuştu. Yalnızca geçmişteki sarsıntıların sıralamasına bakan kişi bile bu sıranın nereye geldiğini açık bir biçimde görür.

“24 VİLAYET, 110 İLÇE CANLI FAY ÜZERİNDE”

İl risk azaltma planları var, bunlar geçtiğimiz yıl tamamlandı. Bunların hepsinde hangi vilayetlerin sarsıntı tehlikesi olduğu açık ve net bir biçimde ortaya konulmuştur. Bugün 24 vilayet, 110 ilçe canlı fay üzerinde yer almaktadır. Bunların bir kısmında yakın, bir kısmında uzun periyotta zelzele olma olasılıkları vardır. Biz Jeoloji Mühendisleri Odası Zelzele Müşavere Şurası olarak, 18 ile bu hususta uyarıcı raporlar gönderdik lakin maalesef bir adedinden dahi ‘Ne diyorsunuz siz?’ diye geri dönüş olmamıştır.

“MARMARA ZELZELESİ ÜLKENİN FELAKETİ OLUR”

Marmara sarsıntısı bekliyoruz artık ve Marmara zelzelesi olursa asrın değil ülkenin felaketi olur. Çok fazla tekrarlamak istemiyorum lakin Marmara, sarsıntıya hazır değildir. Geleceğe yönelik projeksiyonlara bakıldığında; İstanbul, dünyanın 6’ncı sırada tehlike altındaki kentidir.

“PARLAK BİR NOKTADA DEĞİLİZ”

Bu tehlikenin en temel nedenlerinden bir tanesi de gelir dağılımındaki ve kişi başına düşen gelirdeki risktir. Bu açıdan Türkiye gibisi kimi kentler üzere örneğin Taipei üzere, Tokyo üzere, Seul üzere, buralar üzere çok önemli bir risk altındadır. İzmir biraz daha az olmak üzere tekrar bir risk altındadır. Can ve mal kayıpları açısından da çok önemli, parlak bir noktada olduğumuzu söyleyemeyiz.

“BİR DAHA İMAR VE AF SÖZLERİNİ YAN YANA GETİRMEYECEĞİZ”

Yapı kontrol düzeneğinin imar müsaade süreçlerinin gereğince denetlenmediğini, adabına uygun denetlenmediğini gördük ve buna ağır cezalar getirilmesi gerektiği kanaati ortaya çıktı. 1948’den günümüze 23 kere direkt ya da dolaylı imar affı çıkartıldı ve bu sarsıntılar bize şunu gösterdi: Bir daha biz imar ve af sözlerini yan yana getirmeyeceğiz, bunu getirirsek de sonuçlarına katlanacağız.

“NÜFUS ARTIŞINA MÜSAADE ETMEMELİYİZ”

Risk ögesini azaltmak için tehlike altındaki bölgelerde nüfus artışına müsaade etmememiz lazım. Bugün İstanbul’un nüfusu daima artıyor ve artması için adeta teşvik ediliyor. Münasebetiyle geçmişte 10 milyon olan nüfus tehlike altındaydı, bugün 20 milyon nüfus tehlike altında. Hasebiyle buradaki nüfusun artmaması için gerekli ne varsa yapmamız gerekiyor. Nüfusun gibisi biçimde, tehlikesi yüksek kentlere yığılmasını önlememiz lazım, yerleşim yoğunluğunu azaltmamız lazım.

“FAY ÜZERİNDE MEVCUT YERLEŞİM SINIRLANMALI”

Sanayi ve kıymetli yapıları zelzele tehlike bölgelerinden uzaklaştırmamız, uzaklaşmaları istikametinde teşvik etmemiz lazım. Canlı fay risklerini dikkate alarak fay üzerinde mevcut yerleşimin sınırlanması ya da vakitle kaldırılmasını sağlamamız lazım. Bu hususta neler yapılması gerektiği konusunda da fay maddesine bağlı seksen sayfalık bir yönetmelik hazırlandı bu yönetmelikte hazırdır, tartışmaya açıktır.

“ÇOK SAYIDA YOL HARİTASI VAR ANCAK ADIM ATAMADIK”

Ne yapacağımız, riski nasıl azaltacağımız konusunda yol haritaları belirli, çok sayıda yol haritası var fakat o yola bir türlü biz adım atamadık. 2000’de Ulusal Zelzele Kurulu kuruldu, 2007’de kapatıldı. 2002’de Zelzele Ziyanlarının Azaltılması ve Ulusal Strateji Raporu yayınladılar.

“DEPREM ŞURASI YAPILALI 19 YIL OLDU”

Bunun gereklerini çok büyük ölçüde yerine getirmedik. 2004’te Sarsıntı Şurası yapıldı, konusunda uzman 309 kişi katıldı ve bu Zelzele Şurası kararlarının bir yıl içerisinde bitirilmesi hedeflenmişti. Benim bildiğim kadarıyla 7 tane kurul kuruldu. Her kurul kendi ismine birkaç cilt rapor yayınladılar lakin bunların yalnızca az bir kısmı uygulama ya geçebildi. Bu sarsıntı şurası yapılalı 19 yıl oldu. Bunlar uygulamaya konulsaydı bugün afetle uğraşta çok daha farklı bir noktada olacaktık.

“YIKILACAK 90 BİN BİNADAN BAHSEDİYORUZ”

Arkasından da İstanbul için Zelzele Master Planı hazırlandı. 2003 yılında üniversitelerin iştirakiyle ortaya konan bir rapordu. Lakin, bugün, İstanbul’da yıkılma basamağında olan, mümkün bir sarsıntıda ağır hasar alacak ya da yıkılacak 90 bin binadan bahsediyoruz. Bu Zelzele Master Planı’nın gereklerini yapsaydık bu 90 binden kelam ediyor olmazdık. Artık, her ilçede, her sokakta nerede tsunami olacağına, nerede hangi binaların yıkılacağına kadar çalışıldı ancak o yıkılan binalara çok fazla bir şey maalesef yapılamadı.

“EYLEM PLANI YERİNE GETİRİLMEDİ”

2012-2023 Ulusal Zelzele Stratejisi Aksiyon Planımız vardı. Burada yeniden komiteler oluşturuldu. Maalesef burada önerilen aksiyon planı da şimdi yerine getirilmedi. Kimi kalemlerde yüzde 10’larda gerçekleşti, birtakım kalemlerde yüzde 50-60’lara varan gerçekleşme oranları var lakin 2023 yılı Ulusal Zelzele Stratejisi Aksiyon Planı’nın bitmesi gereken bir yıldı, 2023’ün yarısını bitirmiş durumdayız.

“MARMARA BÖLGESİ’NE ÖNCELİK VERİLMELİ”

Siyasi kararlılık olmadığı surece ya da kâfi olmadığı surece yara sarma değil, afet ziyanlarının azaltılması tarafında bir siyasete geçmediğimiz surece biz bu komitelerde daha çok konuşuruz. Türkiye’nin sarsıntı riski altında olan yerleri aşikardır, buralarda derhal tedbirlere başlanmalıdır; Marmara Bölgesi, Bingöl-Yedisu bunların başında gelmektedir. Çalışmalarda Marmara Bölgesi’ne öncelik verilmelidir. İstanbul’da 90 bin binanın zayıf olduğu, bunların güçlendirilmesinin ya da dönüşümünün yapılması gerektiği tabir edilmektedir. Bunun en kısa vakitte hazırlanması gerektiği kanaatindeyim.”