Türkiye’de Marmara, Bingöl, Van-Erciş, yurtdışında ise İran, Pakistan, Haiti üzere dünyanın en yıkıcı sarsıntılarında alanda çok sayıda hasta tedavi eden Türk Böbrek Vakfı İdare Heyeti Üyesi ve Nefroloji Uzmanı Prof. Dr. Mehmet Şükrü Sever, DHA’ya açıklamalarda bulundu.
1999 Marmara zelzelesi ile afet tıbbı alanında çalışmaya başlayan Prof. Dr. Sever, 2003’te Bingöl, akabinde tıpkı yıl İran’da meydana gelen büyük zelzelelerde alanda yer aldı. 2005 yılında Pakistan’da meydana gelen sarsıntıda Hudut Tanımayan Tabipler kümesinde kadro önderi olarak vazife yaptı. 2010’da Haiti, 2011’de Van-Erciş sarsıntılarında de alanda binlerce hastaya dokundu. Prof. Dr. Sever, dünyada çok sayıda afet alanına giden doktorlardan birisi. 6 Şubat’ta meydana gelen Kahramanmaraş merkezli bu son zelzelede, rekor seviyede hasta yükü meydana geldiğini kaydeden Prof. Dr. Sever, “Şu kademede elde ettiğimiz ön bilgilere nazaran binlerce hasta geliyor ki böbrek hastalarında da sayılar buralara ulaştı” dedi.
“LİTERATÜRDE 13’ÜNCÜ GÜNDE SAĞ ÇIKAN VAR”
Günler sonra canlı çıkarılan hastalarla mucizelere tanıklık edildiği ve arama kurtarma çalışmalarının hala sürdüğü bölgede en az iki hafta daha bu çalışmaların devam etmesi gerektiğinin altını çizen Prof. Dr. Sever, “Tıp literatüründe şimdiye dek benim okuduğum kadarıyla enkazdan sağ çıkma mühleti en uzun 13 gün olarak yer alıyor. Büyük Çin sarsıntısında olan bir olay. Lakin bunun dışında medyadan duyduğumuz haberler de var, afette değil ancak çöken bir binanın altından 17 gün sonra çıkarılan bir yaralı olduğunu duyuyoruz. Bunlar alışılmış kanıtlanmış bilgi değil” diye konuştu.
“NE KADAR CANLI KALINABİLECEĞİ, BİRÇOK ETKENE BAĞLI”
Enkaz altında ne kadar müddet canlı kalınabileceği konusunda çok değişken parametreler olduğuna da dikkat çeken Prof. Dr. Sever, şu bilgileri verdi: “Biyolojik olaylar çok değişkendir. Standart olarak tıbbi bilgide, bir insanın 3-4 gün kadar susuz kaldıktan sonra hayati riskleri başlar. Açlığa dayanıklılık daha yüksek bu manada. Fakat çoklukla ölümlerde ön planda olan susuzluktur. Burada süreyi tayin eden çok sayıda faktör var. Öncelikle hava koşulları değerli. Çok sıcak, terlemenin fazla olduğu yaz aylarında deri yoluyla sıvı kaybı fazla olduğu için, erken devirde susuzluğun ziyanlı tesirlerinden ötürü vefat riski ortaya çıkabilir. İkincisi hastanın yaralarının yükü kıymetli. Ağır bir yaralanma kelam konusu ise, kanamaları varsa, diğer nedenle kanda volüm kaybı varsa, dayanma gücü daha azdır. Hastanın yaşı, altta yatan öbür hastalıklarının olup olmaması da etkenlerden öbürleri. Örneğin ‘Hasta 5 gün susuz kaldıktan sonra ölür’, bu türlü bir şey söylenmesi muhakkak kelam konusu değil. Ancak şöyle bir şey söyleyebilirim, 3-4 gün sonrasında hayati riski ortaya çıkmaya başlar.”
ŞAŞIRTAN BULGU: İSTATİSTİKİ SEÇİM İKİLEMİ”
Enkaz altından uzun müddet sonra çıkarılanların hayatta kalma mümkünlüğünün çok daha yüksek olduğuna da değinen Prof. Dr. Sever, “Marmara zelzelesini data tabanını tahlil ettiğimiz vakit, bizi çok şaşırtan bir bulgu ile karşılaştık. Vakit geçtikçe enkazdan sağ çıkan hasta sayısı azalıyor. Lakin bu az sayıda hastanın, hayata tutunma mümkünlüğü, erken devirlerde çıkarılanlara nazaran çok daha fazla oluyor. Yani medyadan da izliyorsunuz, çok âlâ durumda çıkıyorlar. Halbuki beklenen nedir? Erken periyotta çıkarılanların daha yeterli olması, geç periyoda kalanların daha berbat olması, mantık bunu gerektiriyor. Lakin sonradan fark ettik ki, burada bir ‘istatistiki seçim ikilemi’ dediğimiz olay kelam konusu. Daha hafif yaralanmış olanlar, enkaz altında daha uzun mühlet sağ kalabildiği için, geç periyotta de bunlar daha güzel durumda çıkarılabiliyorlar. Erken periyotta çıkarılanlarda ağır yaralıların oranı daha fazla; böylelikle, mevt ihtimali çok daha fazla olabiliyor” halinde konuştu.
ZİNHAR BİRİNCİ HAFTA DOZERLER, AĞIR İŞ MAKİNELERİ GİRMEMELİ”
Geç devirde enkazdan çıkarılanların hayatta kalma bahtının yüksek olduğuna değinen ve ne kadar yorucu olsa da arama kurtarma çalışmalarının devam ettirilmesi gerektiğini vurgulayan Prof. Dr. Sever, “Sabırla devam etmek lazım. Bir sefer zinhar, asla ve asla, birinci hafta içerisinde enkaza ağır iş makinelerinin sokulmaması gerekiyor. Dozerlerin ya da enkazı temizleme araçlarının, enkaz altında canlı kalan insanları öldürme riski kelam konusu zira. Birinci bir hafta katiyen olmamalı, daha yeterlisi 2 hafta kadar beklemiş olmak gerekli arama kurtarma çalışmalarına sürdürmek için” dedi.
SAĞ ÇIKANLARDA ÇABUCAK ÖLÜMLERİN NEDENİ: KURTULUŞ ÖLÜMÜ
Prof. Dr. Mehmet Şükrü Sever, “Enkazın altındayken temas kurduğunuz ve pek yeterli görünen birtakım afetzedelerin, enkazdan çıktıktan sonra dakikalar içerisinde süratle kötüleştiğini ve öldüğünü görebiliyoruz. Bunun ismi Kurtuluş Mevti. Bunun temel nedeni şudur: Bir kimsenin birden fazla sefer, kolu bacağı enkaz altında sıkışmış durumda baskı altında kaldığı mühlet içerisinde, o bölgeye giden kan ölçüsü bir halde kısıtlanıyor. Buna ‘sekestrasyon’ diyoruz. Güya uzuvlar bedenden başka kalmış üzere; orada kan dolanımı olmuyor enkaz altında iken. Zira damarlar da sıkışmış durumda. Ne vakit ki yaralıyı çıkarıyorsunuz, o vakit kola, bacağa kan gitmeye başlıyor; orada birikmiş olan toksik hususlar de sistemik dolanıma giriyor ve bedene yayılıyor. Ayrıyeten kasların kompartmanları içerisinde fazla ölçüde sıvı sızmaya başlıyor, 8-10 litreye kadar sıvı kasların içinde birikebiliyor. Kan basıncı düşüyor, kaslardan salgılanan hususların ziyanlı tesirleriyle bir arada süratli vefat meydana gelebiliyor. Bunu önlemek için yapılması gereken şey, bir an önce yaralıya mümkünse enkaz altındayken ya da çıktıktan çabucak sonra tedavi başlamak. Tedavi ne kadar erken olursa o kadar iyi” dedi.
SOĞUK AVANTAJ OLABİLİR LAKİN BEDEN ISISI 28 DERECENİN ALTINA DÜŞMEZSE”
Depremlerde iklim kurallarının da hayatta kalmaya tesirleri olabileceğini belirten Prof. Dr. Sever, çok sıcak yahut çok soğuk havanın dezavantaj olduğunu kaydederek kelamlarını şöyle noktaladı: “Soğuk havanın taraftan bir avantajı kelam konusu olabilir, su kaybı fazla olmadığı için. Ayrıyeten soğukta tüm canlıların metabolizmaları yavaşlar, bu da hami bir tesir gösterir. Fakat ileri hipotermi kelam konusu olursa beden ısısının 28 derecenin altına inmesi ile mevt riski ortaya çıkar. O yüzden soğuktan ölme riski de kelam konusu. Kaldı ki soğuk havalarda damarlar daralır, vazokonstrüksiyon olur, o da kan sirkülasyonunu bozabilir. Bu da öbür meselelere yol açar. Özetle, hem sıcak havanın, hem soğuk havanın kendine nazaran olumlu-olumsuz tarafları var. Hangisi öne çıkıyor, bu mevzuda şimdi elimizde kâfi delil yok.” (DHA)
