‘X’, neden İngilizce’deki en güçlü harf olabilir?

Getty Images

Oxford İngilizce Sözlüğü’nde toplamda 308 bin kelime olmasına rağmen, yalnızca 366 kelime “x” harfiyle başlıyor. Bunlardan çok azı insanların kelime dağarcığında yer alıyor. Ancak bu birbaşınalığına rağmen – ya da belki de bu yüzden – “x” belki de İngilizce’nin en güçlü ve cazibeli harfi.

X-Files, X-Factor, X-Men, X Jenerasyonu, X-ray, X-rated ve X gezegeni… bu harf popüler kültürde ve endüstrilerde bilinmeyen, geleceğe dair veya çarpıcı bir şeyi ifade etmek için bir kısaltma olarak kullanılıyor.

Harfin şekli her şeyi simgeleyebilir. Aşktan (e-posta ve metinlerimizi imzalarken kullandığımız öpücükler) yokluğa, yasaklamaya ve hatta ölüme kadar (kafatası ve çapraz kemik gibi). Dr. Samuel Johnson’ın 1755 tarihli İngiliz Dili Sözlüğü’nde “Sakson dilinde hiçbir kelimenin başlamadığı harf” olarak tanımladığı bir harf için oldukça etkileyici.

Getty Images Elon Musk, Temmuz ayı başlarında sosyal medya uygulaması Twitter’da marka değişikliğine gitti

UCLA’deki Bibliyografik Çalışmalar Profesörü ve “The Alphabet: The Origins of Letters from Antiquity to the Present” (“Antik çağdan günümüze Harf Kökenleri: Alfabenin İcadı”) adlı kitabın yazarı Johanna Drucker “X, alfabede oldukça büyük bir saygınlığa sahip” diyor ve şöyle devam ediyor

“Düşündüğünüzde, kaç harf tek başına markalarda kullanılır? Çok değil.”

İngiliz alfabesinin 24’üncü harfi bir kez daha sahne ışıklarının altında yer aldı. Çünkü Elon Musk, Ekim 2022’de 44 milyar dolar karşılığında satın aldığı sosyal medya şirketi Twitter’ın marka kimliğinin değiştirdiğini duyurdu. Siteye ait ikonik mavi kuş logosu artık yok. Yerine Elon Musk’ın “süper uygulama” iddiasıyla “her şeyi sunabilen bir platform” olma planının bir parçası olarak siyah bir “X” harfi geldi.

Musk, x harfini “bizi eşsiz kılan eksikliklerimizi somutlaştırması” nedeniyle seçtiğini söylüyor.

Onun bu harfe olan ilgisi yeni değil, 20 yıldan uzun bir zamana dayanıyor. Musk, ilk olarak 1999’da çevrimiçi bankacılık hizmeti olarak “X.com”u kurdu. Daha sonra bu sistem PayPal’a evrildi.

X.com’un web sitesi ismini 2017 yılında yeniden satın aldı ve bunun “büyük duygusal bir değere sahip olduğunu” söyledi. Tesla’nın ilk araba modellerinden birini “Model X” olarak adlandırdı ve uzay keşif programına SpaceX adını verdi. 2020 yılında Musk ve müzisyen Grimes’ın bir oğlu oldu. Çift ona X Æ A-12 Musk adını verdi.

Teknoloji endüstrisi, bu harfe özel bir yakınlık gösteriyor gibi görünüyor. Musk’ın X’inin yanı sıra Microsoft’un oyun konsolu Xbox, Sony’nin Xperia akıllı telefonu, Apple’ın iPhone X’i ve işletim sistemi OS X’i bulunuyor.

2010 yılında Google, gizli fikir test laboratuvarının adı için bu harfi seçti. Önceleri Google X olarak bilinse de ve şimdi basitçe X olarak tanınıyor.

Mark Zuckerberg’e ait Facebook, Instagram ve Threads’in çatı şirketi Meta’nın X logosunu sosyal medya kullanımı için ticari marka olarak tescil ettirdiği yönünde bazı haberler de var. Bu da önümüzde bir ticari marka savaşı olabileceği anlamına geliyor.

Peki, neden teknoloji devleri, diğer 25 harf dururken X harfi için mücadele ediyor?

King’s College London’da Argo ve Yeni Dil Arşivi Direktörü Tony Thorne, bunu üstel, deneyimsel ve deneysel gibi çeşitli belirsiz bilimsel terimlere başvurarak gizemli görünme çabası olarak görüyor.

BBC Culture’a değerlendirmelerde bulunan Thorne, “X, alfabenin pek çok günlük kelimesinde yer almayan tek harfi. Ama aynı zamanda teknoloji cahili olan bizleri şaşırtan ve merak uyandıran çoklu matematiksel ve teknik bağlamlarda da yer alıyor” diyor.

Önemli, bilinmez ve heyecan verici bir ima söz konusu. Ancak Thorne için, aşırı kullanımı ters tepmeye başladı. “Şimdi bir klişeye doğru yaklaşıyor.”

X’in gücünün bir parçası sadece bir harf olmaması, aynı zamanda insanların binlerce yıldır yaptığı bir bir sembol olmasında yatıyor.

Prof. Drucker, “X, öyle ilkel bir belirleme eylemidir ki…” diye başladığı sözlerine şöyle devam ediyor:

“İnsanların yaptığı en eski işaret sistemlerinde, çarpı ve daireler çok temeldir. Çünkü oldukça kolay yapılırlar. 20 bin yıl önceki Fransa’dan taşlar üzerine çizilen çarpılar ve daireler bulundu.”

Orta Çağ’da, okuma yazma bilmeyenler de “X”i imza olarak kullanırlardı.

Uyarlanabilir anlamlar

X harfi karışık bir tarihe sahip, belki de bu uyarlanabilir anlamlarının da nedenidir.

İlk olarak Fenikelilerin “s” sesini temsil eden “samekh” adlı harfi için kullanılan “x”, balık anlamına gelir. Thorne daha sonra harfin Yunanlılar tarafından ‘kh’ sesi için ödünç alındığını ve “Chi” adının verildiğini, çapraz çizgi olarak yazıldığını söylüyor. Romalılar, daha sonra Yunan alfabesinin Batı kolu olan Chalcidian alfabesinden x sesini benimsedi ve Chi (x) sembolüyle birleştirdi ve bugünkü x harfi doğdu. Aynı zamanda Roma sayı sisteminde kullanılan yedi harften biri oldu.

Bu harfin gizemli havası nispeten biraz daha geç hissedildi.

Drucker, “X’in gizemi, cebirde bilinmeyeni temsil etmesi nedeniyle; bütün rasyonel ve matematiksel aydınlanmayla birlikte geliyor” diyor.

Getty Images “x” harfinin cebirdeki anlamının yanı sıra cinsel çağrışımları da var

17. yüzyılda Descartes, x, y ve z harflerini bilinmeyenleri temsil etmek için belirledi. (a, b ve c ise bilinenler için ifade edildi.) Bu üç harften x, garip, yabancı, egzotik olan gizemin baskın sembolü olarak ortaya çıktı.

Alman fizikçi Wilhelm Röntgen 1895 yılında yeni bir radyasyon türü keşfettiğinde, doğası bilinmediği için ona X-ray (X-ışını) adını verdi.

Bilim kurguda x, dünya dışı varlıkları temsil ediyor.

Bu belirsizlik her zaman da olumlu değil. 1965 ile 1980 arasında doğanları tanımlayan “X Nesli” (X-Jenerasyonu), hakkında yazılan düşünce yazılarında “genellikle kaybolmuş, amaçsız” bir nesil olarak tasvir ediliyor.

Bu harfin aynı zamanda yokluğu veya silinmeyi de simgelemesi mümkün. İnsan hakları aktivisti Malcolm X’in adındaki X, kölelik döneminde atalarından alınan bilinmeyen Afrika adını temsil ediyordu.

Alkol, tütün ve uyuşturuculardan kaçınan Straight Edge punk hareketi, kimliklerini X ile belirtiyorlar. Ancak bazen de x bir varlığı simgeliyor. X işareti yerin tam noktasını gösterir ya da seçimlerimizi yapmak için işaretlemede kullanırız.

Çelişkilerle dolu bir harf x.

Aynı zamanda cinsel tehlike iması da veriyor. John Singer Sargent’ın provokatif tablosu Madame X, evlilik dışı ilişkileriyle tanınan bir Amerikalı kadını tasvir ediyor. 19. yüzyıl sonlarındaki Paris’te bir skandala yol açmıştı.

1951 yılında İngiliz Film Sansür Kurulu, bir filmin “müstehcen” olduğunu belirtmek için X sertifikasını tanıttı. Başlangıçta şiddet ve kötü dilin yanı sıra cinsellikle de ilgiliydi. Ancak “X-rated” terimi pornografi endüstrisi tarafından kullanıldı. Şimdi cinsel içerikli materyaller için kısaltma olarak kullanılıyor.

Aşırılıkla ilişkilendirilmesi, Twitter’ı satın aldığında çalışanlardan “son derece sert” bir çalışma kültürüne bağlı kalmalarını isteyen Elon Musk için uygun görünüyor.

Musk’ın X’in Çin’deki WeChat uygulamasına benzer bir şey olmasını istediği düşünülüyor. Bu uygulamada kullanıcılar birbiriyle iletişim kurabiliyor, haber tüketebiliyor, alışveriş yapabiliyor, faturalarını ödeyebiliyor ve hatta taksi bile çağırabiliyor. Bu kadar farklı hizmet sunacak bir uygulama için, bu kadar çok anlam taşıyan bir sembol kullanmak mantıklı olabilir.

Ancak şirket yeniden markalaşma süresinde sancılı ve kafa karıştırıcı bir başlangıç yaptı. Şirketin San Francisco merkezinden Twitter tabelasının kaldırılması sırasında polisler “izinsiz olduğu” gerekçesiyle çalışmayı durdurdu

X hakkında nasıl konuşacağımız konusunda da belirsizlik var. Artık tweetler X’ler mi olacak? “Tweet” kelimesi bir fiil olarak sözlüğe girdi, şimdi eşanlamlısı ne olacak?

Çok anlamlılığı ve çelişkili anlamları nedeniyle, X sembolünün ilk bakışta birçok kişiye gizemli, kafa karıştırıcı, belki de ilginç görüneceğini söyleyen Thoren şöyle soruyor:

“Ancak bir marka belirsizliği veya kafa karışıklığını mı öne çıkarmalı?”

Musk’ın X projesinin geleceği henüz belli değil. Ancak bu harfin en ayartıcı ve şekil değiştiren özelliklerini kullanmak, dünyanın en zengin insanı için bile fazla olabilir.