Yüzlerce yıllık tandırlardaki tehlike
Anadolu’da ekmek pişirmek için kullanılan yere gömülü tandırlarla ilgili araştırma yapan Doç. Dr. Sebahattin Çelik, raporunda, bilhassa bayanların tandıra düştüklerini, bu nedenle vefat ya da önemli yanıkların oluştuğunu belirterek, “Havalandırılmasının olduğu, yere gömülü tandırların yer üstüne çıkarılmasını, her mahalleye yahut köye bu formda çağdaş tandır konutlarının oluşturulmasını önerdik” dedi.
Anadolu’nun her köşesinde ekmek üretiminde kullanılan tandır, geniş çaplı akademik araştırmayla ele alındı. Tandır ve tandır dumanıyla ilgili alan araştırması gerçekleştiren gruplar, 13 ilçe ve merkezde saha çalışması yaptı. Tıpkı kapsamda Van’daki muhtarlarla da anket yapıldı.
Ankette, muhtarların bulunduğu yerleşim yerlerinde kaç hanenin, kaç tandırı olduğu, yakmak için nelerin kullanıldığı soruldu. Hastanelerin yanık merkezine gelen olaylar mercek altına alındı. Yıllar süren araştırma kapsamında tandıra düşüp hayatını kaybeden bayan ve çocukların yanı sıra yeniden bayanlarda fazla görülen hastalıklar saptandı.
Geçen yıl tamamlanan çalışmayla ilgili bilgi veren Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Dursun Odabaş Tıp Merkezi Genel Cerrahi Ana Bilim Kolu Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sebahattin Çelik, tandırın ekmek pişirmek için kullanılan yere gömülü bir sistem olduğunu söyledi.
Bu çalışmaya başlarken, bölgedeki mevcut tandır sayısını, hala çok kullanılıp kullanılmadığını araştırdıklarını anlatan Doç. Dr. Çelik, ayrıyeten tandırların yakılmasında kullanılan yakıtları da incelediklerini tabir etti. Çalışmada, tandırların yakılmasında kullanılan hayvan atıklarından oluşan tezekle ağaç ve çalı çırpı kullanıldığını belirten Doç. Dr. Çelik, şöyle konuştu:
“Bu çalışmayı başlatırken şunu merak ettik. Tandır sayısı ne kadar, toplumda hala çok sık kullanılan bir şey mi? Bununla ilgili saha çalışması organize ettik.
Diğer bir hedefimiz ise tandırın tutuşmasında çıkan dumanın içindeki kimyasal unsurları araştırmak istedik. Bunun içindeki ağır hidrokarbonlar, öteki moleküllerin ölçüsü daha evvel hiç araştırılmamıştı.
Üçüncü emelimiz ise tandırın neden olduğu yanıklar. Her yıl tandıra düşerek ölen ve ağır yanıklar oluşan bayanlar var. Alana çıktık ve muhtarlara anket uyguladık ve bu mevzuda 555 muhtara ulaştık. Muhtarlarımıza kaç tandırın olduğu, kaçının açık, kaçının kapalı alanda olduğunu, tandırı yakmak için neyin kullanıldığını, mahallerinde tandıra bağlı yanıkların olup olmadığını sorduk.
Bu anketten sonra şunu öğrendik ki, Van’da 84 bin tandır faal olarak kullanılmakta. Bunların yüzde 99’u kapalı alanda. Bu da hava kirliliğine neden oluyor. Bizim yaptığımız hesaplamalara nazaran 12 bireye bir tandır düşüyor.”
TANDIR DUMANI TAHLİL EDİLDİ
Çalışma kapsamında tandır yakılırken çıkan dumanları da incelediklerini anlatan Doç. Dr. Çelik, “Biz, 2 tandır yaktık. Birisinde büsbütün tezek kullandık. Başkasında ise tezek artı odun kullanıldı ve bu dumanı memleketler arası standartlara uygun sistemler kullanılarak tahlil ettik.
Bulduğumuz şey önemli manada tutuşma sırasında karbondioksit, karbonmonoksit salınıyor ve kükürtdioksit yayılıyor. Biz daha evvel siyanür olduğunu da düşünüyorduk. Güzel haber şu, tandır dumanında siyanür yok. Öteki enteresan bulgumuz da şu oldu. Tezeğin içinde bulunan ağır hidrokarbon oranının oduna nazaran daha az olduğunu bulduk. Tezek oduna nazaran hidrokarbonlar açısından daha pak diyebiliriz” dedi.
Hastanedeki yanık merkezlerindeki hastalar üzerinde de araştırma yaptıklarını anlatan Doç. Dr. Çelik, Van Bölge Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nin 5 yıllık datalarından yararlandıklarını belirterek, “Amacımız buradaki yanık hastalarının ne kadarının tandır kaynaklı olduğunu ortaya koymaktı ve 300 tandır kaynaklı yanık olayı tespit ettik. Bu oransal olarak da tüm yanıkların 6,7’sine denk geliyor. Bu da büyük bir oran.
Tandır yanığı öbür yanıklara nazaran daha derin, hasta daha uzun müddet yatıyor, tedavisi daha sıkıntı oluyor. Hastada hem ruhsal hem de fizikî hasarlar bırakıyor. Tandır bir kültür, evet hala yaygın olarak kullanılıyor. Tandır kaynaklı sıhhat meseleleri var ve önemli manada KOAH’a neden oluyor. Yanıklar başka bir sorun, dumandaki kimyasal tahlil sonuçları da başka bir sorun” diye konuştu.
‘ÇÖZÜM ÖNERİSİ SUNDUK’
Çalışmada bu problemlerle ilgili rapor hazırladıklarını ve ilgili makamlara sunduklarını da anlatan Doç. Dr. Çelik, “Önerilerimiz tandırların rehabilite edilmesi. Havalandırılmasının olduğu, yere gömülü tandırların yer üstüne çıkarılması, her mahalleye yahut köye bu halde çağdaş tandır meskenlerinin oluşturulmasını önerdik. Alanda çalıştığımız muhtarlar ve vatandaşlar bu çalışmayı çok takdir ettiler ve çok beğendiler. Daha çağdaş ve sağlıklı tandırlar oluşursa, vatandaşlar çok rahatlıkla eski geleneklerini devam ettirebilirler. Bir yıl evvel biz bu raporu yazdık. Bu yıl da çalışmamız milletlerarası endeksli bir mecmuada yayınlandı. Literatüre de katkı oldu. Bizim maksadımız bu çalışmayla önayak olup toplumun sıhhatini artırıcı manada yapılmasını istiyoruz” dedi. (DHA)
