Zübeyde Hanım vefatının 101. yılında anılıyor

Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün 14 Ocak 1923’te hayata gözlerini yuman annesi Zübeyde Hanım vefatının 101’inci yılında İzmir’de, anıt mezarı başında anılacak. Zübeyde Hanım, İzmir’in Karşıyaka ilçesinde son nefesini verdiği 14 Ocak 1923’ten bu yana Mustafa Kemal Atatürk’ün emaneti ve kahraman bir milletin “annesi” olarak hatırlanıyor.

Türk tarihine yeni bir taraf veren Atatürk, 1881’de Selanik’te Zübeyde Hanım ile Ali İstek Efendi’nin dördüncü çocuğu olarak dünyaya gözlerini açtı.

Eğitim öğretimi ve askeri misyonları, akabinde Ulusal Çaba Devri’nde oğluna hasret yaşayan Zübeyde Hanım, fedakar bir Türk bayanı olarak devrin hüzünlü, gururlu ve güçlü bayanları ortasında anıldı.

4 ÇOCUĞUNU KAYBETTİ

Karaman’dan Rumeli’ye göç eden Yörük Türkmenlerinden bir aileye mensup Zübeyde Hanım, Selanik’e bir saat uzaklıktaki Langaza’da 1857’de Sofuzade Feyzullah Efendi ile Ayşe Hanım’ın tek kız çocuğu olarak dünyaya geldi. Langaza’da çocukluk ve gençlik yıllarını ailesiyle birlikte geçiren Zübeyde Hanım, uygun bir eğitim almamış olsa da okuma yazmayı öğrendi.

Muhafakazar ve geleneklerine bağlı bir ailede büyüyen Zübeyde Hanım’a, annesine “Molla Hanım” denildiği üzere “Zübeyde Molla” deniliyordu.

Ali İstek Efendi ile 1870’de evlenen Zübeyde Hanım’ın, sırasıyla Fatma, Ahmet, Ömer, Mustafa, Makbule, Naciye isimli 6 çocukları oldu.

Fatma, Ahmet ve Ömer o periyot yaygın olan kuşpalazı ismiyle bilinen difteri hastalığından hayatlarını yitirdi. Naciye’nin ise 12 yaşındayken verem nedeniyle vefat etmesiyle Zübeyde Hanım, genç yaşında dört evladını kaybetmiş oldu.

ALİ İSTEK EFENDİ’NİN ÖLÜMÜ

Zübeyde Hanım, memuriyetten ayrıldıktan sonra bir mühlet kereste ve tuz ticareti yapan Ali İstek Efendi’yi 1890 yılında kaybetti.

Kocası ölünce, 33 yaşında yalnız kalan Zübeyde Hanım, çocuklarıyla birlikte Langaza’da tarımla uğraşan üvey kardeşi Hüseyin Ağa’nın çiftliğinde bir mühlet yaşadı.

Eşinden kalan emekli aylığı ile geçinmekte zahmet çeken Zübeyde Hanım, 36 yaşındayken kendisine talip olan reji memuru Ragıp Efendi ile evlendi.

OĞLUNUN PEŞİNDE BİR ANNE

Muhafakazar ve geleneklerine bağlı olan Zübeyde Hanım, oğlu Mustafa’nın dini eğitim veren mahalle mektebine, babası Ali İstek Efendi ise yeni açılan ve çağdaş eğitim veren Şemsi Efendi okuluna gitmesini istiyordu.

Bir mühlet mahalle mektebinde eğitim gören Mustafa, daha sonra Şemsi Efendi okulunda eğitim öğretim görmeye devam etti.

Zübeyde Hanım, Ali İstek Efendi’nin hayatını kaybetmesiyle, oğlunun Şemsi Efendi okulunda yarım kalan eğitimine devam etmesi için Mustafa’yı Selanik’e halasının yanına gönderdi.

Selanik Mülkiye Rüştiyesinde eğitimine devam eden Mustafa, burayı terk edip annesine haber vermeden askeri ortaokul imtihanına girdi. İmtihanda başarılı olan Mustafa, annesini ikna ederek Selanik Askeri Rüştiyesinde yalnızca kendisinin değil ulusunun mukadderatını değiştirecek bir ufka yelken açtı.

Öğrenicisinin zeka ve çalışma azmini takdir eden matematik öğretmeni Yüzbaşı Mustafa Sabri Beyefendi, “Senin de ismin Mustafa, benim de, ortada bir fark olmalı. Senin isminin sonuna bir de ‘Kemal’ koyalım.” teklifinde bulunmasıyla artık ‘Mustafa Kemal’ olarak devam etti.

Askeri rüştiyede eğitim gördüğü sırada annesinin ikinci bir evlilik yapmasını içine sindiremeyen Mustafa, kendisini bir müddet aramadı. Annesiyle mektuplaşan Mustafa Kemal’in, Ragıp Bey’e hürmet gösterdiği biliniyor.

Mustafa Kemal, askeri ortaokulu üstün muvaffakiyetle tamamlayıp lise eğitimine Manastır Askeri İdadisine devam etti.

İstanbul’da Harp Akademisine 18 yaşında giren Mustafa Kemal, muvaffakiyetle tamamladığı akademinin akabinde atamasının, annesinin ikamet ettiği Selanik’e yapılmasını istek ediyordu ama 5. Ordunun buyruğundaki Şam’daki 30. Süvari Alayında staja başladı. Şam’a gidecek oğlunu görmek için 3 günlüğüne İstanbul’a gelen Zübeyde Hanım, Sirkeci Garı’ndan Mustafa Kemal’i uğurladı.

Balkan Savaşları sonunda Selanik’in Osmanlı Devleti hudutları dışında kalması üzerine birçok Türk üzere Zübeyde Hanım ve kızı Makbule de İstanbul’a geldi. Selanik’te kalan Ragıp Beyefendi ise birkaç yıl sonra vefat etti.

İstanbul’un Beşiktaş ilçesindeki Akaretler’deki 76 numaralı meskende yaşamaya başlayan Zübeyde Hanım, Mustafa Kemal’i geçirdiği “sarılık” hastalığı sonucu kör olmasından korkarak Halep’e ziyarete gitti.

1918’de Suriye Cephesi’nden ayrılarak İstanbul’a gelen Mustafa Kemal, annesinin meskenine gidip Zübeyde Hanım ve kardeşi Makbule Hanım ile hasret giderdi.

Şişli’de üç katlı konut kiralayan Mustafa Kemal, yanına aldığı annesi ve kardeşine konutun üçüncü katını ayırdı, kendisi de İstanbul’un en bunalımlı günlerinde bu konutta arkadaşlarıyla toplantılar yaptı. Mustafa Kemal, 16 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkana kadar bu konutta kaldı.

MUSTAFA KEMAL İÇİN VERİLEN İDAM KARARI

Zübeyde Hanım, Mustafa Kemal ve arkadaşlarının idama mahkum edilmesi haberiyle hüznünden kısmi felç geçirdi.

Milli Gayret devrinde İstanbul’da kalan annesi Zübeyde Hanım ile mektuplaşan Mustafa Kemal, 3 yıl ayrılığın akabinde Kurtuluş Savaşı’nın sonlarına gerçek annesini Ankara’ya getirmeye karar verdi.

Mustafa Kemal, TBMM Lideri ve Başkomutan iken Adapazarı’nda bir ortaya geldiği annesi Zübeyde Hanım ile Çankaya Köşkü’ne döndü.

SON SEYAHATİ İZMİR’E

Kısmi felç ve romatizma ağrıları artan Zübeyde Hanım’a İzmir’in havasının âlâ geleceği düşünüldü. Bu seyahatin asıl hedefi ise Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın evlenmeyi düşündüğü Latife Hanım ile annesinin tanışmasını sağlamaktı.

İzmir’e 18 Aralık 1923’te gelen Zübeyde Hanım, Latife Hanım Köşkü’nde 28 gün yaşadıktan sonra 14 Ocak 1923’te 66 yaşındayken hayatını yitirdi.

Karşıyaka’daki Ferik Osman Paşa Mescidi avlusuna defnedildi.

İzmir Belediyesi tarafından 1940 yılında son formu verilen anıt mezarında Zübeyde Hanım, her yıl 14 Ocak’ta hem resmi kurum temsilcileri hem de her yaştan vatandaşlar tarafından anılıyor.

Uşakizade ailesi tarafından yazlık olarak kullanılan köşk, evvel dershane emelli kiraya verildi daha sonra satıldı.

Zübeyde Hanım’ın, 28 gün yaşayıp hayatını kaybettiği köşk, Karşıyaka Belediyesince 2005 yılında satın alınarak “Latife Hanım Anı Evi” olarak ziyarete açıldı. 30 Ekim 2020’deki İzmir Depremi’nde ziyan gören köşk, onarım çalışmasına alındı.

“HAYIR SEVER, DİNDAR BİR TÜRK KADINIYDI”

Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nuri Karakaş, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün annesine çok düşkün olduğunu aktardı.

Anne oğulun birbirlerine hasret bir hayat yaşadıklarını aktaran Karakaş, “Gazi Mustafa Kemal Atatürk, annesine çok düşkün, hürmette kusur etmeyen bir insan ancak eğitim, öğretim ve askeri misyonları hasebiyle birden fazla vakit uzak kalmış, bu türlü bir ayrılık yaşanmış.” dedi.

Karakaş, Zübeyde Hanım’ın İstanbul’da yaşadığı ve hasta olduğu periyotta bir vasiyetname hazırlattığını belirterek, “Çok dindar bir insan, hayırsever bir Türk bayanı. Vasiyetinde Darüşşafaka öğrencilerinin ramazan ayında Kadir Gecesi’nde Kuran-ı Kerim hatmetmeleri kuralıyla bağış yapıyor. Hatim sevabının Peygamber Efendimize, ehlibeytine, enbiyaya, şehitlere, evliyalara, aile fertlerine, ölen çocuklarının ruhlarına gönderilmesini istiyor.” dedi.

Karakaş, Zübeyde Hanım’ın Ankara’dayken yabancı bir gazeteciye verdiği demecinde, “Allah’ın bana bu oğlu vatanı kurtarmak için gönderdiğine inanıyorum.” tabirlerini kullandığını da hatırlattı.