İnönü komutanları ziyafetten gönderdi

SAFA TEKELİ/ MİLLİYET- “Mevzilerini terk eden Yunanlar, Sincanlı Ovası’na düştü. Afyon’u işgal ettik. Süvari Kolordumuz cephedeki yarma hareketinin muvaffak olduğunu görerek çevirme hareketini genişletti.”

Batı Cephesi Kumandanı İsmet İnönü, anılarında Büyük Taarruz’a ait yaşananları tüm ayrıntılarıyla anlatıyor. İnönü, taarruzun daha ikinci günü elde edilen muvaffakiyetin yarattığı coşkuyu çok hoş anlatırken, adeta kıymetli bir ders veriyor: “Başkumandan, Erkânıharbiye Reisi, Cephe Kumandanı, 1. Ordu Kumandanı, bütün kumandanlar Afyon’a girdik. Afyon’da bayram havası var. Herkes sevinçli. Bizim muzaffer kumandanlarımızın hepsi Afyon’a girmiş, toplanmışlar, konuşuyorlar. Bir büyük ziyafet hazırlanmış. Büyük bir salon. Salona girince Ordu kumandanlarıma, Kolordu kumandanlarıma sordum: ‘Dikkatimi çekti, nedir bu hal? Düşmanın bizim burada yemek yememize müsaade buyuracağını size kim söyledi,’ dedim. Dışarıda kıyamet kopuyor. Düşman kıtaatı birbirine karışmış. Nereye çekilecek, ne yapacak belirli değil. Müsaade buyurun, her şey olduğu üzere kalsın artık hepiniz kıtalarınızın başına!”

Komutanların sitemi

İsmet Paşa, anılarında sonrasını ise şöyle özetliyor: “Yani ben salonun bir ucundan girdim, onların hepsi bir ucundan çıktılar. Atlarına bindiler ve gittiler. İleride bu kumandan arkadaşlarla görüştüğüm vakit, ‘bir yemek yiyecektik’, derler. Onu da kendilerine yedirmediğim için bana tariz eder, takılırlardı.”

Mükemmel topçu ateşi

İnönü anılarında, Büyük Taarruz destanında topçuların başarısına da şu sözlerle değiniyor: «Garp Cephesi Karargahı Akşehir’deydi. Başkumandan, Erkanı Harbiye Reisi ve ben beraberiz. 26 Ağustos taarruz günü olarak kararlaştırılmıştı. Biz taarruz başlamadan bir yahut iki gün önce Akşehir’den kalkmış, cephenin gerisindeki Şuhud kasabasına gelmiştik. Bir gece orada yattık. Sonraki gün erkenden çıktık, Afyon’un karşısında muharebe meydanına geldik. O gece sabaha kadar uyuduk mu, uyumadık mı bilmiyorum. Yalnız çok uygun hatırlıyorum, cephe kumandanı olarak, kıtaların hepsinin yerlerinde hazır bulunup bulunmadığını, sabaha kadar kim bilir kaç kez sordum. Müsterih oldum. O güne kadar, düşmanın bizden ne kadar bilgi aldığını bilmiyoruz ve yarın ortalık açıldığı vakit her şey meydana çıkacak. Natürel, beklenmesi kumandan için çok heyecanlı olan bir gece. Erkenden traş oldum. Şafakla bir arada, 26 Ağustos’ta muharebeye başladık. Tıpkı saatte bütün cephede, Birinci Ordu, İkinci Ordu cephelerinde muharebe oluyor. Muharebe çok harika hazırlanmış bir topçu ateşi ile başladı.”

Kondilis’in itirafı

İnönü, Büyük Taarruz’dan yıllar sonra, Yunan General Kondilis ile yaptığı görüşmeye de değiniyor: “Aradan vakit geçti. Yunanlılarla münasebetimiz düzeldi. Karşılaştıkça muharebe anılarını dostça birbirimize naklederdik. Bir gün Ankara’da Yunan Harbiye Nazırı, Yunanistan’ın büyük generallerinden Kondilis, başbakan olarak yemekte bizim konutta konuktu. Konuşuyoruz. General Kondilis, bana, Yunan ordusunun muvaffakiyetsizliğinin sebebini anlattı. Onun kanaatince, Yunan ordusunun muvaffakiyetsizliğinin sebebi, Yunan ordusunun teşkilatı idi. ‘Ne vardı teşkilatında?’ dedim. Anlatmaya başladı: ‘Yunan ordusunun teşkilatı, çok kuvvetli tümenlere, kolordulara dayanıyordu. Dolgun mevcutlu bu birliklerin hareketi muharebesi hantal, sevk ve yönetimi güç oluyordu. Bilhassa rastgele bir yanlış hesaba dayanarak, bir tümen yanlış bir maksada sevk olunursa, yanılgı çok ağır sonuçlar veriyor ve tamiri mümkün olmuyordu. Bir Yunan Tümeni yanlış bir gayeye sevkedilmiş ve bidayette muharebe için bir sefer gerekli yerden ayırmak üzere bir yanılgı işlenmişse, bilahare bunun farkına varılsa bile, tamir etmek için çok vakte gereksinim oluyor ve ekseriya tamiri mümkün olmuyordu.”

İstiklalimizi korudum

Atatürk’ü en yakından izleyen gazetecilerin başında gelen Ruşen Eşref Ünaydın, “Atatürk’ü Özleyiş” isimli yapıtında, Başkomutanlık Meydan Muhaberesi sonrasında savaşın geride nasıl acılar bıraktığını ve Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’yı şöyle anlatıyordu: “Onu sen de zaferinin akşamı Kızıltaş Deresi’ni gezerken kendi gözlerinle bir kere daha görmüş oldun… Kalkmaya hazırlanmış kamyonlar, elleri frenlerinin başında duran sürücüler, sürücülerin yanı başlarında bembeyaz giysileri ile oturan hastabakıcı bayanlar. O kamyonların içlerindeki sedyelerine uzanmış yatan yaralılar. Toplarının tekerlekleri ucunda tunçlaşmış kanlarından maskeleri altında uzanmış yatan subaylar. Atlarıyla birlikte meşe ağaçlarına diklemesine yaslanmış duran mızraklı süvariler… Hiç sesleri yoktu Katır cesetlerinin sırtlarında yüklü kalmış bavullar… Hafif hafif tüten seyyar mutfaklar.

Yapraklar, yapraklar ve yapraklar halinde uçuşan mektuplar: Çabuk yazılmış, yarıda bırakılmış, kelamları silinmiş, kelamlar eklenmiş; ivedi, keskin hudutlu, mavi, kırmızı, lacivert, yeşil, siyah mürekkepli yazılarıyla her bir yana savrulmuş mektuplar… Bunların hepsi, oldukları yerde, donduruldukları biçimde, o denli yaşıyorlarmış üzere kalmışlar! Yalnız hiç, hiç sesleri yoktu. Ah zavallıcıklar! Bir istila nedir? Bir ukubet (çirkinlik) nedir? Bir zafer nedir? Bir mükâfat nedir? İşte, o bir göz alımlık yerde ağaçlıklı dere boyunca yamacın böğrüne bu türlü yapışmış duruyordu! Bunu, bir akşam evvel sen kendin de görünce gönlün kabararak ve gözlerin buğulanarak: ‘Ah zavallıcıklar! Sizlere kim söyledi buralara gelesiniz diye? Kim söyledi Anadolu alınırmış diye? Varın, kanınıza girenlere sorun! Ben yurdumuzu, haysiyetimizi ve istiklalimizi korudum. Görevimi yaptım’ dememiş miydin? Kendi muzaffer gururunu övmeyip kendi insan ruhunun kemalini böylelikle belirtmemiş miydin?”

Patrik Meletios’un ihaneti

Büyük Taarruz sırasında içeride Ulusal Uğraş aksisi faaliyetler de tüm süratiyle devam ediyordu. Fener Rum Patriği olan Meletios Metaksakis, Yunan Orduları ismine faaliyetlere girişmişti. Tarihçi Prof.Dr.Uğur Üçüncü, Meletios’un Yunan işgal güçleri yanında yaptığı faaliyetlerini ise arşiv evrakları üzeirnden şöyle aktarıyor: «Meletios 1921’de İngiliz hükümdarından Sevr Antlaşmasının değiştirilmesini rica etti. Patrik Meletios, 5 Mart 1921’de Edremit halkının Yunanistan yönetimini istediğine dair Londra’ya telgraf gönderirken, Büyük Taarruz öncesinde İstanbul Rumlarını Yunan Ordusuna katılmaya davet etti. Polis Müdürlüğü, Meletios’un bu faaliyetlerini Dâhiliye ve Harbiye Nezaretine bildiren dokümanlar arşivlerimizde mevcut. Patrik Meletios, dünya kamuoyunda, Türk Yunan Savaşını Müslümanlarla Hristiyanların savaşı üzere göstermeye çalıştı.” 

Meletios’un, İstanbul’daki Rumca yayın yapan gazetelerin müdürlerini 10 Ağustos 1922 sabahı makamına çağırdığını arşivlerden ortaya koyan  Prof.Dr.Üçüncü, şu saptamalarda bulunuyor: “Gazetecilerden Yunan işgaline takviye isterken, beraberlik içinde olmalarını, vaktin ruhuna karşıt davranmamalarını sıkıntıyı particilik uğruna yıpratmamalarını isteyerek, tenkit hakkını yabancı basına bırakmalarını tavsiye etti. Meletios, İstanbul’daki Yunan subay ve askerlerin mali durumlarının düzeltilmesi ismine yardım uğraşlarında bulundu. Patriğin bu faaliyetleri Anadolu Rumlarını ve Ortodoks Türkleri rahatsız edince, Papa Eftim (Pavlos Karahisarithis) liderliğindeki Türk Ortodoksları, reaksiyon olarak 1 Nisan’da Kayseri’de bağımsızlıklarını ilan ettiler.”