Bir sokak röportajında konuşan ve “Türkiye’nin asıl sorununun iktisadi değil, toplumsal çürüme” olduğunu söyleyen kişi toplumsal medyada gündem olmuş herkes, bu kişinin kim olduğunu merak etmişti.
O kişinin daha sonra akademisyen Zeliha Burtek olduğu ortaya çıkmıştı. Zeliha Burtek, SÖZCÜ TV’de İpek Özbey’in konuğu oldu, kendisine yöneltilen soruları yanıtladı.
Önce sizi tanıyalım. 21 sene üniversitelerde hocalık yaptınız
Marmara Üniversitesi Hoş Sanatlar’da fotoğraf kısmında daima hocalık yaptım. Ortada Işık Ünivresitesi Hoş Sanatlar, Bilgi Üniversitesi, Yıldız Teknik Üniversitesi. Yıldız Teknik Üniversitesi benim çıkış noktam. Mimarım, 1987 girişliyim sonra orada doktora dersleri verdim. Şu anda dersleri bıraktım.
Neden o kadar izlendi görüntünüz. Hiç kestirim ediyor muydunuz?
Sıradan imajımın altından beklenmeyen bir cümle çıktı. Daha doğrusu o beklenmeyen cümle de herkesin bildiği bir cümle. Lakin o herkesin bildiği cümleyi galiba herkesin anlayabileceği açık bir lisanla anlattım. Galiba herkeste birebir hisler var. Bu kelamı ben söylemeseydim kesinlikle bir söyleyen çıkacaktı. Demek ki bana denk geldi o metrobüs kalabalığı içinde ben de söyledim. Zeliha Burtek değil de öbür biri de bunu söyleyecekti. Zira ortam buydu.
Sosyal çürümeden kastınız nedir?
Çürüme aslında düzgün bir kavram. Zira çürümede ölmek yok. Çürümede bir dönüşüm var, bileşenlerine ayrılma var. Bu yeterli bir şey fakat biz bunu beceremiyoruz şu anda. Bir toplumda farklı sesler olmak zorunda. Tek tiplilik olmaz. Bu farklı seslerin yan yana gelebilmesi, aslında çürümeyi dinamizme edecek. Dinamik hale getirecek. Lakin şu anda bunun şartları ne veriliyor, ne de bu şartları hazırlayacak alt yapı oluşturuluyor. Bir reddiye var. Toplumsal çürüme dönüşüm olduğu takdirde bir yandan yeterli bir şey, bir yandan da reddiyenin aleti olmuş durumda.
Reddiyenin sebebi nedir? Neden bunu reddediyoruz ve toplumsal çürümeyi bir dönüşüme kavuşturamıyoruz?
Çünkü burada en kıymetli şey bence hala kişiselliğini elde edememiş bir toplumuz. Her tek kendi çürümesini sorgularsa o vakit bu reddiyeye aslında toplu olarak karşı çıkılacak ve o reddiyeye karşı çıkılışında bir üslubu olacak. Şu anda üslubumuz yok. Ne konuşmada, ne alakada, ne alışverişte… Yani bu üslupsuzluk esasen o çürümenin niteliğini de bozuyor. Toplumsal çürüme dediğim üzere aslında düzgün bir şey bir taraftan. Bir şeye evrilebilecek. Bu topraklar çok bereketli topraklar. Fiziki olarak da manevi olarak da bereketli topraklar. Fiziki ve manevi bereketli topraklarda niçin bu kaos olsun. Hayır olmasın bence. Daima derslerimde söylediğim bir şey var, batının aklıyla buradaki manevi gönül gücünün birleşmesinden çok hoş bir şey çıkacak. Lakin her vakit da diyorum bu şuurlu olarak istenmiyor.
Neden şuurlu olarak bu istenmiyor? Aslında bir şeyler güzelse, birileri istemiyorsa o bir şeylerin birilerine de yararı var demektir. O denli değil mi?
Tabi ki, her şey tesir ve reaksiyon üzerine ilerliyor ancak biz şu anda o tesir ve yansıyı hissedemeyecek kadar bir travmatik bir toplum olduk. Toplumsal çürümeden sonra travmatik toplum sözünü de kullanabiliriz. Aslında travma da güzel bir söz. Zira çağdaş sanat travmalardan beslenir. Travmatik olana koşar çağdaş sanat. Sanatçı için o travmatik olan bir bahistir. Ondan bir şey üretir ve görselliğe dönüşür ve birden seyir alanı oluşur. Lakin biz travmatik olarak da biz bunu hala taşıyamıyoruz. Yani çürüme, travma üzere insanların birinci duyduklarında hüzünlendiği, birinci duyduklarında tahminen de eleştirel lisanın içeriğini oluşturacak olan bu kavramları içselleştiremeyecek kadar ne olduğumuzu bilmeyecek durumdayız. Sorun bu. Ne olduğumuzu şu anda bilemeyecek kadar bir çıkmazdayız.
Birey olamıyoruz değil mi?
Maalesef. Çok farklı bir toplumdayız. Herkes kendi çürümesini sorunsallaştırırsa bu hoş ülke toparlanacak.
Ama bunun için bir ayna gerekiyor galiba?
Bence herkeste o ayna var. Hiç kimse birbirinden farklı değil. Yalnızca niyet değerli. Kullanmak istiyorlar mı, istemiyorlar mı? Vakti ve yeri kurnaz bir süratle kullanmak. En büyük sıkıntımız bu. Emeği ve vakti bir ortaya getiremiyoruz. Toplumsal çürümeyi kimisi geleneklerin çürümesi olarak algılıyor. Her kesim kendince çürümeyi pahalandırıyor. Ancak ben bu toprakların değerli olduğunu düşünüyorum.
Sosyal medyada sizin görüntünüz çıktığı vakit söylediğiniz üzere çürümeyi herkes farklı algılamıştı ve size hak vermişti. Bu aslında çürümenin aslında ne kadar yaygın olduğunu gösteren bir şey.
Bu taraf önemli olan taraf. Lakin bu artık her bir teki aşan bir durum. Bunu yönlendirecek, buna biçim verecek olan tekler değil, o vakit burada kelam buna taraf verecek olanlara düşüyor. Zira ben tek başıma taraf verme vazifesini üstlenmek istemiyorum. Bunu yönlendirecek olanların, politikler tahminen diyebiliriz. Bu kadar değerli toprakları, bu kadar düşünen insanların olduğu, hala merhametin, vicdanın olduğu dünyada bu bitirilmemeli. Bu topraklara yazık edilmemeli.
Aslında bir yandan ne kadar ilgi gördüğünüz ve insanların duymak istediği şeyi söylediğiniz için bir şey daha ortaya çıktı. Herkesin kederi buymuş o denli değil mi?
Evet herkes değerli. Herkes bunları düşünebilir. Herkes düşünebildiği için bu kadar rahat ulaştığımı düşünüyorum aslında. Kimse birbirinden farklı değil. Herkesin vakit ayırma biçimleri farklı, itina biçimleri farklı. Bir şeyin altını çizmek istiyorum. Vefat ömrün normali. Ancak şu anda öldürme ömrün normali oldu. Bence bunun sorgulanması gerekiyor.
Sokak hayvanlarıyla ilgili birtakım çalışmalar yürütüldüğü biliniyor. Bilhassa toplumsal medyada çok fazla öldürmek üzerine bir algı pompalanıyor. Sizce ne yapılmalı?
Bence bu hükümetin bu ülkeye en büyük kazanım bu canlıları koruyan bir yasa çıkartması. Maddeyle her şey açık bir biçimde belirlenmiş. Bu maddeden önce biz sokak kültürü ve mahalle kültürünün içinden gördük bunu. Bu canlılar Bizans surlarından beri yaşıyor. 21. Yüzyıla gelmişiz, hala bizimle yaşıyorsa… metropole geçtik, hala daracık orta sokaklarda bizimle yaşayabiliyorsa demek ki burada bir keramet var. Bunlar bizim kültürümüzün bir kesimi. Bu kadar hoş kültürel bir bedele niçin sahip çıkmayalım? Niçin uygunlaştırmak üzerine bir telaffuz geliştirmeyelim. Neden güzelleştirici haberler, güzelleştirici aksiyonlar toplumsal medyada paylaşılmıyor? Algıyı nasıl inşa ederseniz insan o denli yoluna devam eder. Algıyı yeterli inşa etmeliyiz. Bilhassa Kur’an da da yasak olan öldürmek… Hiçbir canlı öldürülmemeli, yani parayla öldürülmemeli. Bu beni en çok huzursuz eden ve kabullenemeyeceğim bir şey, parayla keyfi için bir canlının yerine gidip o canlıyı o yerde öldürmek. Avcılık yasaklanmalı.
