5 soruda Lübnan’daki ekonomik kriz

Lübnan, çağdaş tarihinin en derin ekonomik krizine sahne oluyor. Krize müdahale edecek aktif bir hükümetin olmaması nedeniyle ülkenin meselelerine da tahlil sunulamıyor.

Ekonomik kriz nedeniyle nüfusunun yüzde 80’i yoksulluk hududunda bulunan Lübnan, Memleketler arası Para Fonundan (IMF) 3 milyar dolarlık krediyi alabilmek için gerekli kuralların tamamını yerine getiremezken, krizin halk üzerindeki tesiri de her geçen gün derinleşiyor.

Dünya Bankasına nazaran Lübnan, çağdaş tarihinin en derin ekonomik krizine sahne oluyor. Krize müdahale edecek aktif bir hükümetin olmaması, siyasi partiler ortasındaki çekişmeler ve rastgele bir mali kaynağın bulunmaması nedeniyle ülkenin problemlerine da bir tahlil sunulamıyor.

LÜBNAN İKTİSADI NE DURUMDA?

Lübnan bilhassa 2019’dan bu yana önemli bir ekonomik krizle çaba ediyor. Lübnan Merkez Bankasındaki dolar likidite sorunu ve döviz rezervlerinin erimesi, ülkede öteki önemli krizlerin de patlak vermesine yol açtı.

Ekonomik krizden evvel yaklaşık 440 dolar civarında olan taban fiyat, Lübnan lirasındaki kıymet kaybı nedeniyle 30 doların altına kadar düştü.

Akdeniz’in küçük ülkesi Lübnan’ın resmi olmayan datalara nazaran nüfusu Suriye ve Filistinli mültecilerle birlikte yaklaşık 7 milyon. Lübnan bilhassa 2019’dan bu yana her geçen gün berbatlaşan ekonomik krizle çaba ediyor.

Dünya Bankasının Ağustos 2022’de yayımlanan Lübnan’a ait son raporunda, kelam konusu ekonomik daralmanın lakin savaşa sahne olan ülkelerde yaşanabileceğine dikkat çekiliyor.

Rapora nazaran ülkenin gayrisafi yurt içi hasılası, 2018’de yaklaşık 55 milyar dolarken, 2021’de 20,5 milyar dolara kadar düştü.

Lübnan lirası dolar karşısında son 3 yılda yüzde 95’e varan bedel kaybı yaşadı. 1 ABD doları, Ağustos 2019’da 1500 Lübnan lirasıyken, şu anda 40 bin Lübnan lirasına yaklaşmış durumda.

Yerel para ünitesindeki bedel kaybı halkın alım gücünü büyük oranda zayıflattı. Birleşmiş Milletler Batı Asya Ekonomik ve Toplumsal Kuruluna (ESCWA) nazaran Lübnan para ünitesi bedel kaybetmeden evvel en düşük rütbeli ordu mensubu 900 dolar kazanırken halihazırda eline 50 dolardan daha az bir maaş geçiyor.

ESCWA ve Lübnan Başbakanı Necib Mikati’ye nazaran halkın yüzde 80’i de yoksulluk hududunda ömür çabası veriyor. Dünya Bankasına nazaran ülkenin kıymetli mali kaynakları son 30 yılda yanlış para siyaseti nedeniyle heba edildi.

Lübnan hükümetine nazaran ülkedeki finansal kayıp 70 milyar dolar civarında ve bunun daha da artmasından telaş ediliyor.

HÜKÜMET NEDEN ÖNLEM ALAMIYOR?

Krizin patlak verdiği 2019’dan bu yana ülkede sorunun üzerine gidebilecek güçlü bir siyasi irade mevcut değil.

Lübnanlı siyasi partiler, mali kaynakların heba edilmesi ve yolsuzluk nedeniyle yalnızca birbirini suçluyor. Geçmiş devirlerin tersine siyasi partiler ortasındaki kutuplaşma her geçen gün artıyor.

15 Mayıs 2022’de yapılan son seçimlerin üzerinden yaklaşık 5 ay geçmesine karşın şimdi hükümet kurulamadı. Mecliste modüllü bir siyasi dağılım var ve hiçbir taraf tek başına hükümeti kurma gücüne sahip değil.

Ülkede iktisadın güzelleştirilmesi için hükümet ve Memleketler arası Para Fonu (IMF) ortasında 3 yıldır görüşmeler devam ediyor.

IMF ve Lübnan ortasında 3 milyar dolarlık kredi için Nisan 2022’de ön mutabakata varılmıştı. Fakat IMF, kredi vermek için hükümete birtakım kaideler sundu.

IMF’nin yerine getirilmesini istediği kaideler ise “2022 bütçesinin Meclis tarafından onaylanması, Merkez Bankası kayıtlarının isimli kontrole tabi tutulması, finansal cürümlere rağmen banka yasasında düzenlemeye gidilmesi, şeffaflığın artırılması ve banka bölümünün tekrar şekillendirilmesi” olarak biliniyor.

Lübnan Meclisi, dün 2022 bütçesini onayladı. Lübnan haber ajansı NNA’ya nazaran, 2022 genel bütçe tasarısı, 63 milletvekilinin “evet” oyuyla Meclisten geçti. Oylamada 37 milletvekili “hayır” oyu kullanırken 6’sı çekimser kaldı.

Bütçenin en kıymetli unsurları ortasında askerler, emekliler, sözleşmeliler ve tüm kamu çalışanlarının maaşlarına 5 milyon Lübnan lirasından az ve 12 milyondan fazla olmamak kaydıyla temel maaşın iki katı kadar artırım yapılması yer aldı.

DEVLET MEMURLARI NE DURUMDA?

Memur maaşlarında dolar cinsinden yüzde 90’a varan kıymet kaybı yaşanırken şu ana kadar hükümet nezdinde maaşların güzelleştirilmesi için somut bir adım atılmadı.

Alım gücünün düşmesi ve maaşların iyileştirilmemesi nedeniyle Lübnan’da ağustos ayından bu yana neredeyse tüm devlet dairelerinde grev var. Memurların kimileri haftanın yalnızca birkaç günü mesai yapıp, öteki bir işte çalışarak geçimini sağlıyor.

Lübnan Araştırma Merkezi ve Lübnan Amerikan Üniversitesinin bu ay yayımladığı ortak rapora nazaran devlette çalışan öğretmenlerin yüzde 75’i mesleği bırakmayı düşünüyor.

Raporda, ekonomik kriz nedeniyle öğretmenlerin yüzde 66’sının ek işte çalışmak zorunda olduğu, tıpkı vakitte yüzde 65’inin yeniden geçimini sağlamak için borçlandığına yer verildi.

Dünya Sıhhat Örgütüne nazaran ülkedeki hastaneler de neredeyse yüzde 50 kapasiteyle çalışıyor.

Lübnan Tabipler Sendikası Lideri Erdem Ebu Erdem, Kasım 2021’de yaptığı açıklamada ülkedeki hekimlerin dörtte birinin Lübnan’ı terk ettiğini söylemişti.

EKONOMİK ÇÖKÜŞ TOPLUMU NASIL ETKİLİYOR?

Birikimlerini büsbütün kaybettiklerine inanan birçok Lübnanlı yasal yahut yasal olmayan yollardan ülkeyi terk etmeyi planlıyor.

ABD merkezli Gallup anket şirketi tarafından 2021’de yapılan bir saha araştırmasına nazaran Lübnanlıların yüzde 63’ü makus hayat şartları nedeniyle ülkeyi kalıcı bir halde terk etmek istiyor. Araştırmaya nazaran bu oran krizden evvel yalnızca yüzde 26 idi.

Ülkenin en yoksul ve hükümet tarafından ihmal edildiği düşünülen kentleri Trablusşam ve Akkar.

Dünya Bankasının 2017’de yayınladığı bir raporda, 500 bin nüfusa sahip Trablusşam, Akdeniz’in en yoksul liman kenti olarak tanımlanmıştı.

Trablusşam’dan çabucak her gün onlarca kişi daha yeterli bir ömür hayaliyle “ölüm tekneleri” olarak nitelenen sistemsiz göçmen teknelerine binerek ülkeden ayrılmaya çalışıyor. Son olarak 24 Eylül’de Trablusşam’dan yola çıkan teknenin batması sonucu 94 kişi hayatını kaybetmişti.

EKONOMİK KRİZ ÜLKE ALTYAPISINI NASIL ETKİLEDİ?

Krizin vurduğu dalların başında elektrik geldi. Lübnan dışarıdan ithal ettiği akaryakıt ve doğalgazla “çok yüksek maliyetli” bir formda elektrik üretiyordu.

Ancak Lübnan Merkez Bankasının döviz rezervlerinin erimeye başlaması nedeniyle Banka, yakıta verilen devlet takviyesini kaldırdı. Akabinde altyapısı güçlendirilmeyen elektrik santralleri yarı kapasiteli çalışmaya başladı.

Yakıt bulamayan santraller elektrik üretemeyince tüm ülke karanlığa gömüldü. Şu anda yalnızca günlük bir saat devlet elektriği bulunurken, çok maliyetli olan özel jeneratörlerle konutlar aydınlatılmaya çalışılıyor.

Lübnan Jeneratörler Birliği Lideri Abdo Saad, 7 Ocak’ta yaptığı açıklamada, ülkedeki 7 bine yakın jeneratörün elektrik üretebilmek için günlük yaklaşık 4 milyon litre mazot harcadığını belirtmişti.

Çöken elektrik altyapısı nedeniyle Lübnan genelinde tüketilen mazot da önemli hava kirliliği oluşturdu.

Banka kesimi de ekonomik çöküşten önemli ziyan gördü. Hükümet döviz rezervlerinin erimesinin önüne geçmek için tüm bankalardaki mevduat hesaplarını dondurdu. Bankalardaki paralarını çekemeyen kimi Lübnanlılar, bankalara baskın düzenlemeye başladı.

Yol, tünel ve birçok altyapı projesi kriz nedeniyle askıda kalırken, yenileme ve bakım çalışmaları da yapılamıyor.

Lübnan’daki yollar bakımsızlıktan ötürü her geçen gün daha berbat bir hal alıyor. Ülkedeki tüneller de elektrik sorunu nedeniyle ışıklandırılamıyor. (AA)