Büyük direnişin efsane kadınları

AYDIN HASAN/ MİLLİYET- Kurtuluş Savaşı’nın bir destana dönüşmesinde en büyük hisselerden biri de, Türk bayanına ilişkin. Türk bayanı, ulusal çabanın her evresinde cephede ve cephe gerisinde değerli roller üslendi.

Genelkurmay Başkanlığı ATASE Başkanlığı, araştırmacı Ferhat Uyanıker’in kurtuluş savaşına katılan bayanların hikayelerini anlattığı çalışmasını, “Milli Uğraşta Türk Kadını” başlığıyla 2009 yılında kitap olarak yayınladı. Kurtuluş savaşında Türk bayanının cephede ve cephe gerisinde oynadığı kıymetli rolün anlatıldığı kitapta, birtakım bayan kahramanların hikayelerine de yer verildi.

Kitapta, şu bayan kahramanların ulusal çabadaki rolleri anlatıldı: Kara Fatma, Gördesli Makbule, Çete Ayşe, Selanikli Ayşe Hanım, Şerife Ali Kübra, Bitlis Defterdarı’nın Eşi, Rahime Hatun, Küçük Nezahet, Hatice Hanım, Saime Hanım ve Halide Edip (Adıvar).

Kitapta; çocuk yaşta babasının komuta ettiği alayla birlikte çatışmalara katılan Küçük Nezahet, “Türk Jan Dark” olarak nitelendirildi. Küçük Nezahet’in hayatı ile ilgili yer verilen birtakım tabirler şöyle:

Kızlı Alay

Annesi Hadiye Hanım daha 24 yaşındayken veremin kurbanı olmuştur. Babası Hafız Halit Beyefendi, komutasındaki 70. Alay ile Anadolu’daki ulusal uğraş saflarına katılma kararı almıştır. Kızını da yanında götürmek zorunda kalmıştır. Böylelikle mukadderat Küçük Nezahet’i daha 9 yaşındayken cephelerle tanıştırmıştır.

Küçük Nezahet, askerlerden at binmeyi, silah tutmayı öğrenir. Tam üç sene cephelerde bilfiil babasının katıldığı her muharebeye katılır. Adeta 70. Alay’ın simgesi olur. Alayın ismi “Kızlı Alay” diye anılmaya başlanır.

Çocuk onbaşı

Gediz Harekatı sırasında yaklaşık 600 kişilik alaydan kimi askerlerin kaçmaya çalışması üzerine Nezahet Hanım, “Ben babamın yanına ölmeye gidiyorum, siz nereye gidiyorsunuz?” diyerek askerin yüzüne tokat üzere bir gerçeği, vatan sevgisini ve şahadeti haykırınca askerler geri dönmüştür. Bu başarısı üzerine Küçük Nezahet onbaşı yapılmıştır.

İlk asker elbisesini 1920 yılında giyer. Erlerin kullanılmayan kıyafetlerinden kendisine haki bir elbise dikilir. Çerkez Ethem ile cephede karşılaşır. Asker elbiseli bu küçük kızı merak eden Ethem, niçin bu kıyafetleri giydiğini sorar.

Nezahet’in yanıtı, “Ben askerim” olur. “Askerin silahı olmazsa asker olmaz” diyen Çerkez Ethem, çatışmalarda ele geçen bir Yunan filintasını ona silah olarak verir.

Atatürk, Halide Hanım ile 17 Ocak 1923’te Gebze İstasyonu’nda sohbet ederken.

Mustafa Kemal şaşırıyor

Birinci İnönü Muharebesi’nde cepheye giden Mustafa Kemal, alayın sembolü Nezahetle tanışır. Mustafa Kemal, kumandan çadırında, kulaklarında küpe, asker elbiseli olarak Nezahet Onbaşı ile karşılaşınca çok şaşırır. Albay Halit’in kızı olduğunu öğrenince ona sorar: “Ne arıyorsun burada?” O da vecize haline gelen kelamını söyler: “Ben askerlerin kalesiyim, dönmek isterlerse karşılarında beni bulurlar.” Yanıt Mustafa Kemal’in çok güzeline masraf. Küçük kızı sever.

Seni kurmay yaptım

Asker kıyafetleri içindeki küçük kız Batı Cephesi Kumandanı İsmet Paşa’nın da gözünden kaçmaz. At üstünde onu gördüğünde: “Kim bu küçük asker, niçin bu kadar küçükleri askere alıyorsunuz?” diye yanındakileri fırçalar. Sonra sarı sarı küpelerini farkeder minik kızın. “Aç bakayım şapkanı” der, saçlarını okşar, iltifat eder. “Kimsin sen? Parola ne?” diye sorunca “Onbaşı Nezahet” yanıtını alır. İnönü gülümser: “İyi o vakit, ben seni kurmay yapıyorum.”

İstiklal madalyası alamadı

Kitapta anlatılanlara nazaran, Bursa Mebusu Operatör Emin Beyefendi, 30 Ocak 1921’de, 12 yaşındaki Nezahet Hanımın İstiklal Madalyası ile ödüllendirilmesi için Meclis’e takrir sunar. Lakin, kimi milletvekillerinin karşı çıkması nedeniyle Nezahet Hanıma İstiklal Madalyası verilmez. Nezahat Hanım, 1931’de, Kurtuluş Savaşı’nın genç kahramanlarından Yüzbaşı Rıfat ile evlenir. 1986 yılında devrin Meclis Lideri Necmettin Karaduman, kendisine TBMM’nin takdir beratını verir. Nezahet Hanım, 84 yaşında vefat eder.

Kadın kahramanlar

Kara Fatma: Erzurumlu Fatma Seher Hanım, Erzurum ve Van’da kardeşleri Ermeniler tarafından şehit edilen 43 bayanı silah arkadaşı olarak yanına alarak, Doğu’da Ermeni ordularına karşı savaştı. Müfrezesiyle birlikte Afyon’daki Büyük Taarruz’a da katıldı. Zaferden sonra İstiklal Madalyası ile ödüllendirildi.

Gördesli Makbule: Makedonyalı Akıncı Müfrezesi kumandanlarından İştipli Halil Efe’nin eşi. Eşi Halil Efe ile birlikte Kaymakam İbrahim Etem Bey’in müfrezesinde vazife yaptı. Yunan işgali sırasında Manisa ve etrafında, Yunan cephesinin gerisine yapılan akınlara katıldı. Müfrezesinin girdiği bir çatışmada şehit düştü.

Çete Ayşe: Buyruğa Ayşe Aliye Hanım, Yunan işgali sırasında Aydın ve etrafındaki çatışmalara katıldı. Yörük Ali Efe’nin çetesinde vazife yaptı.

Selanikli Ayşe Hanım: Yunanlıların İzmir’e çıkmasından sonra Ege’deki birinci direniş hareketlerine katıldı. Sakarya Savaşı’nda yaralandı.

Şerife Ali Kübra: Yunan işgaline karşı Aydın ve etrafındaki direniş hareketlerine katıldı.

Bitlis Defterdarının Eşi: İsmi kaynaklarda yazmayan ve Bitlis Defterdarının Eşi olarak ünlenen bayan kahraman. Maraş’ta Fransız işgaline karşı yapılan direnişe katılarak çatışmalara girdi.

Rahime Hatun: Osmaniye ve etrafında Fransızlar ile Ermenilere karşı verilen direniş hareketleri içinde yer aldı. Fransız karargahına düzenlenen baskın sırasında göğsünden vurularak şehit düştü.

Hatice Hanım: Adana ve etrafında Fransız ve Ermenilere karşı verilen çabaya katıldı.

Saime Hanım: İzmir’in işgali üzerine Halide Edip ile birlikte Kadıköy’de düzenlenen mitingde konuşan Darülfünun öğrencisi. İşgal kuvvetleri tarafından tutuklandıktan sonra kaçarak Anadolu’daki ulusal uğraşa katıldı. Cephede ve istihbarat hizmetlerinde misyon yaptı. Asker Saime olarak ünlendi.

Başçavuş Halide Edip

Halide Edip Hanım: Ünlü bayan edebiyatçı Halide Edip Adıvar. İzmir’in işgalinden sonra İstanbul’da düzenlenen mitinglerde etkileyici konuşmalar yaptı. Ulusal Uğraşa katılarak, Ankara’da Mustafa Kemal’in birinci karargahında vazife yaptı. Yunus Nadi ile birlikte Anadolu Ajansı’nı kurarak, kurtuluş savaşının ruhsal tarafına değerli katkıları oldu. Sakarya Savaşı sırasında cephe kumandanı İsmet İnönü’nün karargahında vazife yaptı ve onbaşı oldu. Kendisine Onbaşı rütbesini uygun gören Cephe Kurmay Lideri Miralay Asım, Sakarya Muharebesi esnasında Halide Edip’in atını ateş çizgisine sürdüğü andan çok etkilendi ve bunun öteki askerlere yürek verdiğini söyledi. Halide Edip, Büyük Taarruz’a da katıldı. 1922 yılında evvel Çavuş, sonra Başçavuş rütbesine yükseltildi. Bu halde astsubay statüsü kazandı.